Uygurların Tarihi

   Uygurlar, Shinkiang veya Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak da bilinen  Doğu Türkistan'ın yerli halkıdır  . En son Çin nüfus sayımı, Çin'in resmi açıklamasına göre Uygurların mevcut nüfusunun 8.345.622 milyon olduğunu tahmin ediyor. Ancak Uygurlar kendilerini yirmi milyondan fazla tahmin ediyorlar. Ayrıca Batı Türkistan'da çoğunlukla Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan olarak bilinen 150.000 Uygur bulunmaktadır. Yaklaşık 75.000 Uygur'un Pakistan, Afganistan, Suudi Arabistan, Türkiye, Avrupa, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nde evleri var  .

Çin kaynakları Uygurların Hunların doğrudan torunları olduğunu belirtmektedir.

  Han Hanedanlığı (MÖ 206 – MS 220), Wei Hanedanlığı (MS 265-289), Tang Hanedanlığı (MS 618-906) ve Sung Hanedanlığı (906-960) kroniklerinde “Uygur” ismi geçmektedir.

   Eski Yunan, İran ve Çin kaynakları, doğuda Sarı Irmak'ın batı kıyıları, batıda Doğu Türkistan ve kuzeydoğuda Moğol bozkırları arasındaki geniş alana kabileleri ve alt kabileleriyle birlikte Uygurları yerleştirdi. 300 M.Ö.

Erken tarih

   MÖ 210'dan sonra Orta Asya'da kurulan Hun (MÖ 220 - MS 386), Tabgach (Toba) (386-554) ve Kök Türk (MS 552-744) imparatorluklarında Uygurlar önemli roller oynamışlardır.

   MS 670, 688, 692'de Uygurlar, Kök Türkler ve Şatolar, Orta Asya'nın kuzey ve kuzeydoğusundaki Çin işgali kalelerini ele geçirmek için askeri seferlerinde Tibet Ordularına katıldılar.

   Orta Asya'da Kök-Türk İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra Uygurlar ilk gerçek devletlerini 744 yılında Orhun Nehri kıyısındaki Karabalgasun şehri ile başkent olarak kurmuşlardır.

   Bu Uygur devletinin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan'dır (Kral veya Hükümdar). 747'de, diğer Türk boylarına boyun eğdiren, monarşiyi pekiştiren ve egemenliğini kuzeyde Baykal Gölü'ne, doğuda Gansu'ya ve güneybatıda Hindistan'a kadar genişleten güçlü bir lider olan oğlu Mooyunchur tarafından 747'de geçti.

   Öyle oldu ki, Uygurlar birleşip güçlendikçe, Hsuan-tsung (Xuanzong) (MS 712-756) yönetimindeki Çin Tang Hanedanlığı keskin bir düşüş yaşıyordu. 751'de bir Çin ordusu Talas Nehri savaşında Araplar, Tibetliler ve Uygurlar tarafından feci bir şekilde yenildi. Aynı yıl, güneydoğudaki Nan-chao'nun (Nanzhao) bir Çin işgali, Çinlilere korkunç kayıplar vererek engellendi; ve An Lu Shan komutasındaki bir Çin kuvveti kuzeydoğuda Khitan (Qidan) tarafından yenildi. Bu felaketler, çok daha korkunç bir felaketin başlangıcıydı - eski güvenilir bakan An Lu Shan'ın MS 755'te çıkan isyanı.

   Bu koşullar altında Uygurlar, Hsuan-tsung'un (Xuanzong) halefi Su-tsung (Suzong) tarafından Çinlilere yardım etmek için ordu göndermeye davet edildi. Bu olayda, Uygur kuvvetleri 757'de hem Chang-An (Chang'an) hem de Lo-yang'ın (Luoyang) yeniden ele geçirilmesinde kilit bir rol oynadı. Uygurlar, Tang Hanedanlığı'nın kendilerine borçlu olduğu borçları fiilen kullanmaktan çekinmediler. korkunç bir yağma. Çin imparatoru, Uygurlara her yıl haraç olarak 20.000 rulo ipek ödemeyi kabul etti ve Uygur Kağan'ı kızlarından birini evlendirdi. MS 744-840 döneminde Çin imparatorluk ailesinin üç prensesinden Uygur hatun (eşi) olan ilk kişiydi.

   Moyunçur Kağan 759'da öldü ve yerine oğlu Bugu Kağan geçti. Saltanatı sırasında Uygurlar güçlerinin zirvesine ulaştı. 829'dan önce Çin kaynaklarında sıkça belirtilen bir değiş tokuş olan Çin ipeği için Uygur atlarının zorla ticaretini yapan Çin ile başladılar.

   762'de Bugu Kağan Orta Krallık'a gönderildi ve burada Tang Hanedanlığı'nı uzun süredir harap eden isyana karşı son savaşlarda yardım etti.

   779'da Bugu Kağan, ilk kuzeni ve başbakanı Baga Tarkan tarafından öldürüldü. Bugu Kağan'ın Soğdlu müttefikleri ve danışmanları, İmparator Tai-tsung'un (Taizong) 779'daki ölümünden ve buna karışan devlet yasından faydalanarak Çin'i işgal etmesini istediler. Bugu Khagan bunu yapmayı kabul etti. İlk kuzeni Baga Tarkan plana karşı çıktı; ve akıntının aleyhine döndüğünü görünce Bugu Kağan'ı öldürüp tahta geçti. Baga Tarkan, bu aşamada Çin'in Uygurlar tarafından fethedilmiş olabileceğine inanıyordu. Ancak Uygurların, o zamanlar bile geniş ve kalabalık bir ülke olan Çin'i bir kez fethederlerse kültürel kimliklerini koruyabileceklerine inanmıyordu.

   Baga Tarkan'ın 789'da ve özellikle halefi Kulug Bilge Kağan'ın 790'da ölümünden sonra Uygur gücü ve prestiji azaldı.

   795 yılında Uygur devletinin egemenliği başka bir klana geçti. Bu yeni klanın altında Uygurlar, onları yumuşatan ve sonraki çağların Uygurlarını karakterize eden gelişmiş kültürün tohumlarını eken dine giderek daha fazla battı.

   Bu aşiretin en önemli hükümdarı, Karabalgasun yazıtlarında hem saltanat öncesi hem de saltanatı sırasındaki başarılı askeri başarıları aktarılan Kutluk Bilge Kağan'dır. 12 Ancak Uygur imparatorluğunu eski gücüne kavuşturmayı başaramadı.

   Kutluk Bilge Kağan'ın 805 yılında ölümüyle birlikte Uygur devletinin parçalanma güçleri hız kazandı. Kuzeydeki güçlü Kırgız komşularıyla yurt dışında savaş çıktı; evdeyken, mahkeme entrikaları kraliyet ailesinin gücünü aşındırdı; isyanlar patlak verdi ve her şeye ek olarak, kötü bir mevsim ve 839'daki şiddetli kış, Uygur ekonomisinin bağımlı olduğu hayvanların çoğunu öldürdü. 840 yılında bir asi şefi tarafından davet edilen Kırgızlar yalpalayan devlete saldırdı, Kağan'ı öldürdü ve başkenti aldı.

   Uygur siyasi tarihinin bu ilk bölümü, Uygurları neredeyse bir asırdır Çin imparatorluğunun koruyucuları olarak gösteriyor. Öte yandan, ilişki gerçekten dostane bir ilişki değildi. Çin tarafında sürekli bir kızgınlık vardı. nedeni, Orta Krallık'ın barbar bir  halk tarafından korunmak zorunda  kalmasıydı . Uygurlar ise Çinlilere daha sonrakilerin seveceği saygıyı asla göstermediler. 13

   İlk Uygur imparatorluğunun yıkılmasından sonra, bir grup Uygur Kansu'daki (Gansu) Sarı Nehir'in batı kıyılarına göç etti; ikinci bir grup Yetti Su üzerinden Doğu Türkistan'da Han Tengri veya Tianshan'ın güney kısmına göç etti; üçüncü ve en büyük grup, atalarının hala yaşadığı Han Tengri'nin kuzey kısmına göç etti.

Kanchou (Ganzhou) Uygur Krallığı

   850 yılında Çin'in bugünkü Kansu eyaletinde kurulan Kanchou (Ganzhou) Uygur Krallığı hiçbir zaman büyük bir güç olmadı, ancak Çin mahkemesinden görüldüğü üzere Çinliler ona büyük saygı duydular. Uygur ve bir Tibet büyükelçisi 911'de Çin başkentini ziyaret etti. Bununla birlikte, bu krallık 1228'de Batı Hsia olarak bilinen bölgede bir devlet kuran Tankutlar tarafından emildi.

   Bu Uygurların birkaç bini hala Kansu (Gansu) bölgesinde sarı Uygurlar veya Yugurlar adı altında yaşıyor, eski Uygur ana dillerini ve eski Sarı Lamaist Budizm mezheplerini koruyorlar.

Karahoja Uygur Krallığı

   Doğu Türkistan'da Han Tengri'nin (Tianshan Dağları) kuzey kesiminde yaşayan Uygurlar, 846 yılında bugünkü Turfan (Turpan) kenti yakınlarında Karahoja Uygur Krallığı'nı (Qocho) kurdular. Çinliler bu krallığı tanıdılar ve Wang Yen'i (Yan) gönderdiler. ) De 981'de Karahoja'ya elçileri olarak. Wang Yen (Yan) De, Karahoja'da üç yıl kaldı.

Karahanlı Uygur Krallığı

   Han Tengri'nin güneyinde yaşayan Uygurlar, başkenti Kaşgar olan Karluklar, Turgişler ve Basmiller gibi diğer Türk boylarının desteğiyle 840 yılında Karahanlı Uygur Krallığı'nı kurdular.

   934 yılında Satuk Buğra Han döneminde Karahanlılar İslam'ı kabul ettiler. Böylece Doğu Türkistan topraklarında iki Uygur krallığı kuruldu: Müslüman olan Karahanlılar ve Budist olan Karahojalar.

1397'de bu İslami ve Budist Uygur Krallıkları tek bir devlette birleşti ve 1759'a kadar bağımsızlıklarını sürdürdü.

Mançu İstilası

   Çin'de büyük bir imparatorluk kuran Mançular, 1759'da Doğu Türkistan'ın Uygur Krallığı'nı işgal etmiş ve 1862 yılına kadar hakimiyet kurmuşlardır. Bu dönemde Uygurlar, bağımsızlıklarını yeniden kazanmak amacıyla Mançu egemenliğine 42 kez isyan etmişlerdir. 1863'teki son isyanda Uygurlar, Mançuları anavatanlarından çıkarmada başarılı oldular ve 1864'te bağımsız bir krallık kurdular. Krallık, Osmanlı İmparatorluğu, Çarlık Rusyası ve Büyük Britanya tarafından tanındı. Ancak Çarlığın Doğu Türkistan'a yayılmasından korkan Büyük Britanya, Mançu sarayını Doğu Türkistan'ı fethetmeye ikna etti. Mançu işgali için para İngiliz Bankaları tarafından verildi.

   General Zho Zhung Tang'ın (Tso Tsung-t'ang / Zui Zongtang) genel komutasındaki büyük kuvvetler, 1876'da Doğu Türkistan'a saldırdı. Bu işgalden sonra Doğu Türkistan'a yeni toprak  veya  Yeni Hakimiyet anlamına gelen Xinjiang adı verildi ve Doğu Türkistan   oldu. 18 Kasım 1884'te Mançu imparatorluğunun topraklarına katıldı.

1911'de Milliyetçi Çinliler, Mançu yönetimini devirdi ve bir cumhuriyet kurdu.

   Kendilerini de yabancı egemenliğinden kurtarmak isteyen Uygurlar, bu dönemde milliyetçi Çin yönetimine karşı çeşitli ayaklanmalar düzenlediler. 1933 ve 1944 yıllarında iki kez Uygurlar bağımsız bir Doğu Türkistan Cumhuriyeti kurmada başarılı oldular. Ancak bu bağımsız cumhuriyetler, Sovyetler Birliği'nin askeri müdahalesi ve siyasi entrikalarıyla devrildi. Aslında bu dönemde Uygur bağımsızlık hareketine caydırıcı olan Sovyetler Birliği oldu.

   1949'da Milliyetçi Çinliler, Çin Komünistleri tarafından yenildi. Bundan sonra Uygurlar Çin Komünist egemenliğine girdi.

Uygur Uygarlığı

   19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın ilk birkaç on yılında, Doğu Türkistan'da İpek Yolu boyunca bölgeye yapılan bilimsel ve arkeolojik keşifler, çok sayıda Uygur mağara tapınağının, manastır kalıntılarının, duvar resimlerinin, heykellerin, fresklerin keşfedilmesine yol açtı. değerli el yazmaları, belgeler ve kitaplar. Büyük Britanya, İsveç, Rusya, Almanya, Fransa, Japonya ve Amerika Birleşik Devletleri'nden keşif gezisinin üyeleri, orada buldukları hazineye hayran kaldılar ve kısa süre sonra ayrıntılı raporlar, dünya çapında ilgili bir kamuoyunun dikkatini çekti.

   İsveç'ten Sven Hedin, Büyük Britanya'dan Aurel Stein, Almanya'dan Gruen Wedel ve Albert von Lecoq, Fransa'dan Paul Pelliot, Amerika Birleşik Devletleri'nden Langdon Warner ve Japonya'dan Kont Otani'nin getirdiği bu zengin Uygur kültür kalıntılarının kalıntıları olabilir. Berlin, Londra, Paris, Tokyo, Leningrad Müzeleri'nde ve hatta Yeni Delhi'deki Orta Asya Eski Eserler Müzesi'nde görülür.

   Doğu Türkistan'da bulunan el yazmaları, belgeler ve kitaplar, Uygurların çok yüksek bir uygarlığa sahip olduklarını kanıtlamıştır.

Uygur Yazısı

   Yüzyıllar boyunca Uygurlar üç çeşit yazı kullandılar. 6. ve 7. yüzyıllarda Kök Türklerle ittifak kurduklarında, aslında bir Kök Türk icadı olan Orhun yazısını kullanmışlardır28. Daha sonra Uygurlar bu senaryoyu bıraktılar ve Uygur yazısı olarak bilinen kendi yazılarını benimsediler. Bu yazı yaklaşık 800 yıl boyunca sadece Uygurlar tarafından değil, diğer Türk halkları, Moğollar ve Çin'deki yönetimlerinin ilk aşamasında Mançular tarafından da kullanıldı. Moğolların kendi yazı dilleri olmadığı için, Uygur alfabesi Cengiz Han'ın İmparatorluğu tarafından her türlü yazışma için kabul edildi. Güyuk Han'ın (1246-1248) o zamanki Papa'ya yazdığı mektup Uygur alfabesi ile yazılmıştır. Uygurlar, herhangi bir standartta ürkütücü olan Moğol yönetiminin şekillenmesinde de etkiliydi. Moğol saraylarını yönettiler ve muhtemelen dil bilgilerinden dolayı sık sık yabancıları ziyaret etmekle suçlandılar. Hem Plano Carpini hem de Rubruck onlardan bahseder. Uygurlar ayrıca kraliyet ailesinin öğretmenleri, Çin'de valiler, Roma'da, günümüz İstanbul'unda ve Bağdat'ta elçiler, Tebriz'de bilginler ve orduda subaylar olarak ortaya çıktılar. Uygurlar İslam'ı kabul ettikten sonra Arap yazısını benimsediler, ancak Arap yazısının yaygın kullanımı ancak 11. yüzyılda geldi.

Uygur Edebiyatı

   İlk Uygur edebi eserleri çoğunlukla Budist ve Maniheist dini kitapların çevirileriydi. Ayrıca seferler sırasında bazı anlatı, şiir ve destansı eserler de keşfedilmiştir. Bu kitaplardan bazıları Almanca, İngilizce, Rusça ve Türkçe'ye çevrildi. Uygurlar İslam'ı kabul ettikten sonra Orta Asya'daki kültür hakimiyetlerini korumaya devam ettiler.

   Bu dönemde dünyanın yakından tanıdığı yüzlerce Uygur âlimi ortaya çıktı. Yüzlerce değerli kitap yazıldı. Bu önemli eserlerin yüz otuz tanesi daha sonra keşfedilmiştir. Bu eserler arasında Uygur âlimi Yusuf Has Hajip'in Kutatku Bilik kitabı, Mahmud Kaşgari'nin Divani Lugatit Türk'ü, Ahmet Yukneki'nin Atabetül Hakayık adlı eseri çok ünlüdür. Yusuf Has Hajip'in Kutatku Bilik, 1069-1070 yıllarında yazılmıştır. Uygurların bu dönemdeki sosyal, kültürel ve siyasi hayatlarını anlatan eşsiz bir eser örneğidir. Kaşgarlı Mahmud'un yine bu devirde kaleme aldığı Divani Lügatit Türk adlı eseri, o devirde yaşayan çeşitli Türk halklarının lehçeleri hakkında bilgi sahibidir. Diyalektik farklılıkları, toplumsal yetişme biçimleri, gelenekleri ve yaşadıkları bölgeler hakkında da bilgi verir. Bu ansiklopedik sözlüğün yazarı, eserini derlemeden önce bütün Türk halkları arasında gezinmiş, tüm verileri incelemiş ve böylece sağlam bir akademik temel oluşturmuştur. Divani Lugatit Türk, günümüz Türkiyat araştırmalarının temel kaynaklarından biridir.

Uygur Dini

   İslam'dan önce, Orta Asya'daki Türk halklarının çoğu gibi Uygurlar da Şamanizm, Maniheizm ve Budizm gibi dinlere inanıyorlardı. Budizm, Doğu Türkistan'a çağımızın başında girmiştir. Türk halkları arasında hızla yayıldı, ancak Orta Asya'da Budizm'i Uygurlar kurdu. Uygurlar tarafından inşa edilen Ming Oy veya Bin Buda olarak bilinen ünlü manastırların kalıntıları, Kanchou (Ganzhou) Uygurlarının veya Sarı Uygurların hala yaşadığı Kucha, Turfan(Turpan) ve Tunhuang(Dunhuang) şehirlerinde hala görülebilmektedir. .

   Uygur kralı Kül Bilge Kağan (678-712), Doğu Türkistan'daki Bay şehrinde bir Buddist manastırı inşa edilmesini emretti. Kucha şehrinde, yoksulların desteklenmesi için 50'den fazla Budist tapınağı, kütüphane ve refah programı vardı. Hoten şehrinde küçükleri saymazsak 14 büyük manastır vardı.

   Uygur kralı Bugu Kağan 762'de Çin'e gittiğinde bazı Maniheist rahiplerle tanıştı. Onu dinlerine döndürmeyi başardılar ve bu rahiplerden dördü onunla birlikte Karabalgasun'a döndü. Kısa bir süre sonra, Bugu Kağan Maniheizm'i devlet dini olarak kabul ettirdi. Bu, dini bir adımdan ziyade siyasi bir adımdı. bu karakteristik Soğd dinini benimseyerek halkının geleceğini aynı zamanda Budist olan Çinlilerin kültürel etkisinden uzaklaştıracağını umuyordu.

   Uygurlar 934 yılında Satuk Buğra Han döneminde İslam'ı kabul ettiler. Orta Asya'da İslam'ı kabul eden ilk Türk hükümdarıdır. Bu dönemde tapınaklar yerine camiler inşa edildi. Sadece Kaşgar şehrinde 300'e yakın cami inşa edildi. Bunların arasında en ünlüleri 12. yüzyılda inşa edilen Azna Camii, 15. yüzyılda inşa edilen İdgah (İd Kah) Camii ve 18. yüzyılda inşa edilen Appak Hoca Camii'dir. Sadece Kaşgar şehrinde 18 büyük medrese (cami okulu) vardı ve herhangi bir yılda bu okullara iki bin kadar öğrenci kaydoldu. Bu okullar sadece Uygur çocuklarına okuma, yazma ve İslami tabiatı olan konuları öğretmek için değil, aynı zamanda mantik (mantık), aritmetik (aritmetik), hendese (geometri), hai'a gibi tanıdık konuları öğretmek için önemli tesislerdi. etik), astronomiye (astronomi), tibb (tıp) ve falaha (tarım). 15. yüzyılda inşa edilen Mesudi Kütüphanesi, yaklaşık 200.000 kitaplık bir koleksiyona sahipti.

Uygur Ekonomisi

   Uygurlar, diğer Türk halklarından daha önce yerleşik bir yaşam tarzını benimsemiştir. Böylece, Uygurlar MS 2. yüzyılda toprağı nasıl ekeceklerini biliyorlardı, Uygurlar 7. yüzyılda çok daha gelişmiş bir tarımla uğraşıyorlardı. Buğday, mısır, mısır, darı, patates, susam, şeker pancarı, yer fıstığı, şeftali, üzüm, kavun ve pamuk yetiştirdiler. Tarlalar  , Uygurlar tarafından yaptırılan kariz (su kanalları) ile uzak mesafelerden getirilen sularla sulanıyordu  . Bu  karizler  bugün de Turfan(Turpan) şehri çevresinde kullanılmaktadır.

   Pamuk, ticari değeri olan başlıca yerel ürünlerden biriydi. Pamuk ve pamuktan üretilen ürünler bölgenin refahına katkıda bulunmuştur.

Ticari değeri olan bir diğer ürün ise halılardı. Hoten, Kaşgar ve Turfan (Turpan) şehirleri halı üretim merkezleriydi.

Uygur Tıbbı

   Uygurlar, tıp ve tıp uygulamaları konusunda geniş bir bilgiye sahipti. Sung (Şarkı) Hanedanı (906-960) kaynakları, Nanto adlı bir Uygur doktorunun Çin'e seyahat ettiğini ve Çinlilerin bilmediği birçok ilacı beraberinde getirdiğini belirtmektedir. Çinli bir tıp otoritesi olan Li Shizen (1518-1593) tarafından tamamlanan tıbbi bir özette kaydedilen Uygur tıbbında kullanılmak üzere 103 farklı bitki vardır. Tartar bilgini Rashit Rahmeti Arat, Doğu Türkistan'da bulunan Uygur belgelerine dayanarak 1930 ve 1932 yıllarında Zur Heilkunde der Uyguren (Uygurların Tıbbi Uygulamaları) adlı Almanca iki değerli kitap yazmıştır. Arat kitabında Uygur tıbbı ve tıbbi tedavisi hakkında önemli bilgiler vermektedir. İncelediği diğer belgeler arasında, akupunktur açıklaması olan bir adamın çok önemli bir taslağını buldu. Bu belgeye dayanarak,

   2700 yılı aşkın bir geçmişi yazılı kayıtlarla takip edilebilen geleneksel Uygur tıbbı, bugün Doğu Türkistan'da hala çok popüler.

Mimarlık, Sanat, Müzik ve Baskı

Uygurlar mimari, sanat, müzik ve matbaacılık gibi alanlarda da ileri düzeydeydiler.

   Doğu Türkistan'ı dolaşan alimler, arkeologlar ve Çinli elçiler, Uygur uygarlığının seviyesine ilişkin yüksek tahminlerini sık sık dile getirmişlerdir.

   Örneğin 981-984 yılları arasında Karahoja Uygur Krallığı'nda Çin büyükelçisi olarak görev yapan Wang Yen(Yan) De, anılarında şunları yazmıştır:

   Uygur Krallığı'nda bulduğum geniş uygarlıktan çok etkilendim. Krallık genelinde inşa edilen tapınakların, manastırların, duvar resimlerinin, heykellerin, kulelerin, bahçelerin, konutların ve sarayların güzelliği tarif edilemez. Uygurlar altın ve gümüşten yapılmış el sanatlarında, vazolarda ve çömleklerde çok yeteneklidir. Bazıları, Tanrı'nın bu yeteneği yalnızca bu insanlara aşıladığını söylüyor.

Albert Gruenwedel:   

   Turfan(Turpan) şüphesiz unutulmuş bir Asya şehridir ve olağanüstü ilgi görmektedir. Büyüklüğü dikkat çekicidir: Sadece tapınaklar ve saraydan oluşan iç, kutsal şehir, hala ayakta olan surların en geniş noktasında 7,400 fit ölçülerindedir. Yüzlerce teraslı tapınak ve görkemli tonozlu yapılar, geniş bir şerit alanını kaplar.

Fredinnad de Sassure:

Orta Asya'nın dilini ve yazılı kültürünü koruyanlar Uygurlardır.

Albert von Lecoq:

   Uygur dili ve yazısı, Orta Asya'daki diğer halkların medeniyetlerinin zenginleşmesine katkıda bulunmuştur. O zamanın Avrupalılarıyla karşılaştırıldığında, Uygurlar çok daha ileriydi. Doğu Türkistan'da bulunan belgeler, bir Uygur çiftçisinin yasal terminolojiyi kullanarak bir sözleşme yazabileceğini kanıtlıyor.

   O dönemde kaç Avrupalı ​​çiftçi bunu yapabilirdi? Bu da o dönemin Uygur uygarlığının ne kadar büyük olduğunu gösteriyor.

Lazlo Rasonyi:

Uygurlar, Guetenberg'in matbaasını icat etmesinden yüzyıllar önce kitap basmayı biliyorlardı.

   Wolfram Eberhard:  Orta Çağ'da Çin şiiri, edebiyatı, tiyatrosu, müziği ve resmi Uygurlardan büyük ölçüde etkilenmiştir.

   Rus bilgin Pantusov, Uygurların kendi müzik aletlerini ürettiğini yazıyor; 62 çeşit müzik aleti vardı ve her Uygur evinde dutar denen bir enstrüman  vardı .

   Bin yıldan fazla bir süre Orta Asya'ya hakim olan bu Uygur gücü, prestiji ve medeniyeti, Mançuların Doğu Türkistan'ı işgalinden sonra ve Milliyetçiler ve özellikle Komünist Çinliler döneminde büyük bir düşüş yaşadı.