Fatiha Suresi ve Tefsiri - 3
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
( 2. El-Hamd, var olanların Rabbi olan Allah'a mahsustur. )
El-Hamd'ın Anlamı
Ebû Cafer bin Cerîr, ‘Mânâsı
الْحَمْدُ لِلَّهِ
( El-Hamdu Lillah ) ( Allah'a hamd ve şükürler olsun ) şudur: Tüm şükürler tamamen Allah'a aittir, O'nun yerine ibadet edilen nesnelerden hiçbirine veya O'nun yarattıklarından hiçbirine değil. Bu şükürler, Allah'ın sayısız lütuf ve lütuflarından dolayıdır ki, miktarını sadece O bilir. Allah'ın lütufları, yaratılmışların O'na ibadet etmelerine yardımcı olacak araçları, O'nun emirlerini yerine getirebilecekleri fiziksel bedenleri, bu hayatta onlara sağladığı rızkı ve onlara bahşettiği rahat hayatı, hiçbir şey veya hiç kimse O'nu buna zorlamadan yaratmaktır. Allah ayrıca yarattıklarını uyardı ve onları sonsuz mutluluk yurdunda ebedi ikametgahı kazanabilecekleri araç ve yöntemler konusunda uyardı. Başından sonuna kadar bu nimetler için Allah'a şükür ve hamd olsun’ dedi.
Ayrıca İbn Cerir, âyetin tefsirini şöyle yorumlamıştır:
الْحَمْدُ لِلَّهِ
( El-Hamdu Lillah ), "Allah'ın Kendisini övdüğü, kullarına da O'nu övmeleri gerektiğini belirten bir hamdettir, sanki Allah buyurmuş gibi: Bütün şükürler ve hamdler Allah'a mahsustur." Açıklamada,
الْحَمْدُ لِلَّهِ
( Allah'a hamd ve şükürler olsun ), Allah'ın en güzel isimlerini ve en şerefli sıfatlarını anarak O'nu övmeyi gerektirir. Bir kimse, 'Bütün şükürler Allah'a mahsustur' dediği zaman, O'nun nimetlerine ve lütuflarına şükretmiş olur."
Övgü ve Teşekkür Arasındaki Fark
Hamd daha geneldir, çünkü kişinin özellikleri veya yaptıklarından dolayı bir övgü ifadesidir. Sadece özellikler için değil, yapılanlar için teşekkür edilir.
Selef'in El-Hamd ile İlgili Açıklamaları
Hafs, Hz. Ömer'in Hz. Ali'ye şöyle dediğini aktardı: "Biz La ilahe illallah'ı, Subhan Allah'ı ve Allahu Ekber'i biliyoruz. El-Hamdu Lillah'a ne demeli?" Hz. Ali, "Allah'ın kendisi için sevdiği, kendisi için razı olduğu ve tekrarlanmasını sevdiği bir söz" dedi. Ayrıca İbn-i Abbas şöyle demiştir: "El-Hamdu Lillah bir takdir beyanıdır. Kul el-Hamdu Lillah deyince, Allah Teâlâ şöyle buyurur: "Kulum beni övdü." İbn Ebî Hatim bu hadisi kaydetmiştir.
El-Hamd'ın Faziletleri
İmam Ahmed bin Hanbel, El-Esved bin Sari'nin şöyle dediğini kaydetmiştir: "Dedim ki: 'Ey Allah'ın Resulü! Topladığım Yüce Rabbim için size hamd sözleri okuyayım mı?" Dedi
أَمَا إِنَّ رَبَّكَ يُحِبُّ الْحَمْدَ
( Muhakkak ki Rabbin El-Hamd'ı sever. )"
En-Nesâî de bu hadisi kaydetmiştir. Ayrıca, Ebu İsa et-Tirmizi, En-Nesai ve İbn Majah, Musa bin İbrahim bin Kathir'in, Talha bin Khirash'ın Cabir bin Abdullah'ın Resulullah صلى الله عليه وسلم'ın şöyle dediğini söylediğini kaydettiğini kaydetmiştir:
أَفْضَلُ الذِّكْرِ لَا إِلهَ إِلَّا اللهُ، وَأَفْضَلُ الدُّعَاءِ الْحَمْدُ للهِ
( En güzel zikir ( Allah'ı zikretmek ) La ilahe illallah, en güzel dua ise Hamdu Lillah'tır. )
Tirmizî, bu hadisin Hasan Garib olduğunu söylemiştir. Ayrıca İbn Mace, Enes bin Malik'in Resulullah صلى الله عليه وسلم şöyle dediğini kaydetmiştir:
مَا أَنْعَمَ اللهُ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَقَالَ: الْحَمْدُ للهِ، إِلَّا كَانَ الَّذِي أَعْطَى أَفْضَلَ مِمَّا أَخَذَ
( Hiçbir kul Allah tarafından kutsanmaz ve "El-Hamdu Lillah" der, ancak kendisine verilen, kendisinin elde ettiğinden daha hayırlıdır. )
Ayrıca, İbn Mace, Sunan'ında İbn Ömer'in Resulullah صلى الله عليه وسلم'ın şöyle dediğini söylediğini kaydetti:
إِنَّ عَبْدًا مِنْ عِبَادِ اللهِ قَالَ: يَا رَبِّ لَكَ الْحَمْدُ كَمَا يَنْبَغِي لِجَلَالِ وَجْهِكَ وَعَظِيمِ سُلْطَانِكَ. فَعَضَلَتْ بِالْمَلَكَيْنِ فَلَمْ يَدْرِيَا كَيْفَ يَكْتُبَانِهَا فَصَعِدَا إِلَى اللهِ فَقَالَا: يَا رَبَّنَا إِنَّ عَبْدًا قَدْ قَالَ مَقَالَةً لَا نَدْرِي كَيْفَ نَكْتُبُهَا، قَالَ اللهُ، وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا قَالَ عَبْدُهُ: مَاذَا قَالَ عَبْدِي؟ قَالَا: يَا رَبِّ إِنَّهُ قَالَ: لَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ كَمَا يَنْبَغِي لِجَلَالِ وَجْهِكَ وَعَظِيمِ سُلْطَانِكَ. فَقَالَ اللهُ لَهُمَا: اكْتُبَاهَا كَمَا قَالَ عَبْدِي، حَتَّى يَلْقَانِي فَأَجْزِيهِ بِهَا.
( Bir keresinde Allah'ın bir kulu şöyle demişti: 'Allah'ım! Yüzünün lütfuna ve yüce makamının büyüklüğüne uygun olan Hamd senindir." İki meleğin bu kelimeleri nasıl yazacakları konusunda kafaları karışmıştı. Allah'a çıktılar ve dediler ki: 'Ey Rabbimiz! Az önce bir hizmetçi bir ifade verdi ve bunu onun için nasıl kaydedeceğimizden emin değiliz. Allah, kulunun söylediklerini daha iyi bilirken, "Kulum ne dedi?" diye buyurmuştur. Dediler ki: 'Allah'ım! Yüzünün lütfuna ve yüce makamının büyüklüğüne uygun olan Hamd senindir." Allah Teâlâ onlara: "Kulumun dediği gibi yazın, Bana kavuşuncaya kadar, ben de ona mükâfat vereyim" buyurdu. )
Hamd'dan önce 'Al', Allah'a her türlü şükür ve takdiri kapsar
Hamd kelimesinden önce gelen Elif ve Lam harfleri, Allah Teâlâ'ya her türlü şükür ve takdiri kapsar. Bir hadis şöyle buyurmuştur:
اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ كُلُّهُ، وَلَكَ الْمُلْكُ كُلُّهُ، وَبِيَدِكَ الْخَيْرُ كُلُّهُ، وَإِلَيْكَ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ
( Allah'ım! El-Hamd'ın tamamı Sana mahsustur, bütün mülkiyet Senindir, her türlü mal Senin elindedir ve bütün işler Sana aittir. )
Rabb-i Şerif'in Anlamı
Er-Rabb, mülkü üzerinde tam yetkiye sahip olan maliktir. Er-Rabb, dil anlamıyla, efendi veya yönetme yetkisine sahip olan anlamına gelir. Bu anlamların hepsi Allah için doğrudur. Yalnız olunca Rabb kelimesi sadece Allah için kullanılır. Allah'tan başkasına gelince, Rabb ad-Dar, falanca nesnenin efendisi demek için kullanılabilir. Ayrıca Rabb'in Allah'ın en büyük ismi olduğu bildirilmiştir.
Al-'Alamîn'in Anlamı
El-Alamîn, Allah'tan başka var olan her şeyi kuşatan 'Alam'ın çoğuludur. 'Alam kelimesinin kendisi çoğul bir kelimedir, tekil bir formu yoktur. Alemîn, göklerde ve yerde, karada ve denizde var olan farklı yaratılışlardır. Yaratılışın her nesline 'Alam' denir. El-Ferra ve Ebu Ubeyd, "'Alam, aklı olan her şeyi, cinleri, insanları, melekleri ve şeytanları kapsar, hayvanları değil" dedi. Ayrıca Zeyd bin Eslam ve Ebu Muhaysin şöyle dediler: "Alam, Allah'ın bir ruhla yarattığı her şeyi içerir." Ayrıca, Katadeh hakkında şunları söyledi:
رَبِّ الْعَــٰـلَمِينَ
( Alamin'in Rabbi ) buyurmuştur: "Her türlü yaratılış bir Alam'dır." Ez-Zeccac ayrıca, "Alam, Allah'ın bu dünyada ve ahirette yarattığı her şeyi kuşatmıştır" dedi. El-Kurtubi, "Bu, Alam'ın Allah'ın her iki dünyada yarattığı her şeyi kuşattığı doğru anlamıdır. Aynı şekilde Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
قَالَ فِرْعَوْنُ وَمَا رَبُّ الْعَالَمِينَ - قَالَ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا ۖ إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ
( Firavun dedi ki: "Peki Âlemîn'in Rabbi nedir?" Mûsâ ( a.s ) dedi ki: "Göklerin, yerin ve ikisi arasındakilerin Rabbi, eğer kesin olarak ikna olmak istiyorsanız." ) ( 26:23 - 24 )
Yaratılış neden 'Alam' olarak adlandırılıyor?
Alam, Yaradan'ın varlığına ve O'nun birliğine tanıklık eden bir işaret olduğu için 'Alamah'tan türemiştir.
الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
( 3. Er-Rahman ( Rahman Olan ), Er-Rahim ( Rahman Olan ) ). Allah Teâlâ daha sonra şöyle buyurdu:
الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
( Er-Rahman ( Rahman Olan ), Er-Rahim ( Rahman Olan ) ) Biz bu İsimleri Besmele'de açıkladık. El-Kurtubi dedi ki: "Allah, 'Alaminlerin Rabbi' dedikten sonra Kendisini 'Er-Rahman, Er-Rahim' ile tanımladı, bu yüzden buradaki ifadesi bir uyarı ve ardından bir teşvik içeriyor. Aynı şekilde Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ - وَأَنَّ عَذَابِي هُوَ الْعَذَابُ الْأَلِيمُ
( Ey Muhammed ( صلى الله عليه وسلم ) kullarıma bildir ki, şüphesiz ben çok bağışlayanım, çok merhamet edenim. Ve benim azabım, gerçekten en acı azaptır. ) ( 15:49 - 50 )
Allah Teâlâ şöyle buyurdu:
إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ
( Muhakkak ki Rabbinin cezası çabuktur, şüphesiz O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir. ) ( 6:165 )
Nitekim Rabb, Ar-Rahman er-Rahim'in teşvik ettiği bir uyarıda bulunur. Ayrıca Müslim, Sahih'inde Resulullah'ın ( s.a.v. ) şöyle dediğini kaydetmiştir:
لَوْ يَعْلَمُ الْمُؤْمِنُ مَا عِنْدَ اللهِ مِنَ الْعُقُوبَةِ مَا طَمِعَ فِي جَنَّتِهِ أَحَدٌ، وَلَوْ يَعْلَمُ الْكَافِرُ مَا عِنْدَ اللهِ مِنَ الرَّحْمَةِ مَا قَنَطَ مِنْ رَحْمَتِهِ أَحَدٌ
( Eğer mümin, Allah'ın nasıl bir azabı olduğunu bilseydi, hiç kimse cennetine kavuşmaktan ümit kesmezdi, eğer Allah'ın merhametini bilseydi, hiç kimse O'nun kazancını kazanma ümidini kaybetmezdi. )
مَــٰـلِكِ يَوْمِ الدِّينِ
( 4. Ceza gününün sahibi. )
Kıyamet Gününde Egemenliğin İşareti
Allah, kıyamet günündeki egemenliğinden bahsetmiştir, ancak bu, O'nun diğer her şey üzerindeki egemenliğini ortadan kaldırmaz. Zira Allah, dünya hayatı ve ahiret de dahil olmak üzere varlıkların Rabbi olduğunu bildirmiştir. Allah Teâlâ burada sadece ceza gününden bahsetmiştir, çünkü o gün O'ndan başka hiç kimse hiçbir şeye sahip çıkamayacaktır. O gün O'nun izni olmadan hiç kimse konuşamaz. Aynı şekilde Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَآئِكَةُ صَفًّا لَّا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَٰنُ وَقَالَ صَوَاباً
( Er-Ruh'un ( Cebrail'in veya başka bir meleğin ) ve meleklerin sıra sıra dizilecekleri gün, Rahmân'ın izin verdiği kimseden başkası konuşmazlar ve o da doğru olanı söyler. ) ( 78:38 )
وَخَشَعَتِ الأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَٰنِ فَلاَ تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا
( Ve bütün sesler Rahman ( Allah ) için alçaltılacak ve onların ayak seslerinin alçak sesinden başka bir şey işitmeyeceksin. ) ( 20:108 )
ve,
يَوْمَ يَأْتِ لاَ تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِىٌّ وَسَعِيدٌ
( O gün geldiğinde, Allah'ın izni olmadıkça hiç kimse konuşamaz. Onlardan kimisi perişan olacak, kimisi de bereketlenecektir. ) ( 11:105 )
ed-Dahhak, İbn Abbas'ın şöyle yorumladığını söyledi: "Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: 'O gün hiç kimse dünyada sahip olduğu hiçbir şeye sahip değildir.'"
Yavmid-Din'in Anlamı
İbn Abbas şöyle demiştir: "Yevmeddin, mahlûkatın ceza günüdür, yani kıyamet günüdür. O gün Allah, bağışladığı kimseler hariç, yaratılmışları amellerine karşılık, kötülükleri kötülükle, iyiliği iyilikle hesaba katacaktır." Ayrıca diğer bazı sahabeler, Tabi'in ve Selef'in alimleri de benzer şekilde söylemişlerdir, çünkü bu anlam âyetten açık ve nettir.
Allah El-Malik'tir ( Kral veya Mal Sahibi )
Allah, ( her şeyin ve herkesin ) gerçek sahibidir ( Malik'tir ). Allah Teâlâ şöyle buyurdu:
هُوَ اللَّهُ الَّذِى لاَ إِلَـٰهَ إِلاَّ هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَــٰمُ
( O, Allah'tır, O'nun yanında La ilahe illa Huve'dir, kraldır, kutsaldır, her türlü kusurdan münezzehtir ) ( 59:23 ).
Ayrıca İki Sahih, Ebu Hureyre'nin Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed'in ( s.a.v. ) şöyle buyurduğunu kaydetmiştir:
أَخْنَعُ اسْمٍ عِنْدَ اللهِ رَجُلٌ تَسَمَّى بِمَلِكِ الْأَمْلَاكِ وَلَا مَالِكَ إِلَّا اللهُ
( Allah'tan başka mülk sahibi olmadığı halde, Allah'ın en aşağılık ismi, kendisine kralların kralı diyen kimsedir. )
Ayrıca İki Sahih, Resulullah ( s.a.v. )'in şöyle buyurduğunu kaydetmiştir:
يَقْبِضُ اللهُ الْأَرْضَ وَيَطْوِي السَّمَاءَ بِيَمِينِهِ ثُمَّ يَقُولُ: أَنَا الْمَلِكُ، أَيْنَ مُلُوكُ الْأَرْضِ؟ أَيْنَ الْجَبَّارُونَ؟ أَيْنَ الْمُتَكَبِّرُونَ؟
( Kıyamet gününde Allah yeri kavrayacak, sağ eliyle göğü katlayacak ve şöyle diyecektir: 'Kralım benim! Dünyanın kralları nerede? Zorbalar nerede, kibirliler nerede?' )
Ayrıca Kur'an-ı Kerim'de;
لِّمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ ۖ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ
( Bu günkü hükümranlık birdir, karşı konulmaz olan Allah'ındır. ) ( 40:16 ).
Bu dünyada Allah'tan başkasına kral demeye gelince, bu bir konuşma şekli olarak yapılır. Mesela Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا
( Nitekim Allah, Talu'yu ( Saul'u ) sizin üzerinize kral kıldı. ) ( 2:247 )
وَكَانَ وَرَآءَهُم مَّلِكٌ
( Arkalarında bir kral olduğu için ) ( 18:79 )
ve,
إِذْ جَعَلَ فِيكُمْ أَنْبِيَآءَ وَجَعَلَكُمْ مُّلُوكاً
( İçinizden peygamberler ve sizi krallar kıldığı zaman ) [ 5:20 ].
Ayrıca, İki Sahih şunları kaydetti:
مِثْلُ الْمُلُوكِ عَلَى الْأَسِرَّةِ
( Tıpkı tahtlarına yaslanmış krallar gibi )
Ad-Din'in Anlamı
Ad-Din, hesap, ödül veya ceza anlamına gelir. Aynı şekilde Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
يَوْمَئِذٍ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقَّ
( O gün Allah onlara yaptıklarının karşılığını tam olarak verecektir ) ( 24:25 )
ve,
أَءِنَّا لَمَدِينُونَ
( Yaptıklarımıza göre mükâfat veya azap almak için mi diriltileceğiz? ) ( 37:53 )
Bir hadis şöyle buyurmuştur:
الْكَيِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوتِ
( Hikmetli kimse, ölümden sonra kendini hesaba katan ve ( hayatı ) için çalışan kişidir. ) yani kendini sorumlu tutar. Ayrıca Hz. Ömer ( r.a. ) şöyle buyurmuştur: "Hesap sorulmadan önce kendinizi sorumlu tutun, tartılmadan önce tartılın ve ilmi amellerinizi kuşatan Allah'ın huzurunda en büyük toplantıya hazır olun.
يَوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لاَ تَخْفَى مِنكُمْ خَافِيَةٌ
( O gün yargılanacaksınız, hiçbir sırrınız gizli kalmayacak. ) ( 69:18 )"
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
( 5. Sana ibadet ediyoruz ve Senden yardım istiyoruz. ) ( 1:5 )
İbadah'ın Dilsel ve Dini Anlamı
Dilbilimsel olarak, 'İbadah, boyun eğdirilmiş anlamına gelir. Örneğin, bir yol 'döşeli' anlamına gelen Mu'abbâde olarak tanımlanır. Dini terminolojide İbadah, en büyük sevgiyi, alçakgönüllülüğü ve korkuyu ifade eder.
Eylemin Amacını, Eylemi Yapanın Önünde Belirtmenin Esası ve Bu Olumsuzlukların Esası
"Sen...", "Yalnız Sana ibadet ediyoruz, başka hiçbir şeye ibadet etmiyoruz ve sadece Sana güveniyoruz, başka hiçbir şeye güvenmiyoruz" demektir. Bu, itaatin mükemmel şeklidir ve tüm din bu iki fikir tarafından ima edilir. Seleflerden bazıları, "El-Fatihah Kur'an'ın sırrıdır, bu sözler ise El-Fatiha'nın sırrıdır" dedi.
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
( 5. Sana ibadet ediyoruz ve Senden yardım diliyoruz. )
Birinci kısım Şirk'ten ( çoktanrıcılıktan ) masumiyet beyanı iken, ikincisi herhangi bir güç veya kuvvete sahip olmayı reddeder ve tüm işlerin yalnızca Allah tarafından kontrol edildiğinin kabulünü gösterir. Bu anlam Kuran'da çeşitli örneklerde tekrarlanır. Mesela Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
فَاعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ ۚ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
( Öyleyse O'na ibadet edin ( Ey Muhammed صلى الله عليه وسلم ) ve O'na tevekkül edin. Ve Rabbin, yaptıklarınızdan habersiz değildir. ) ( 11:123 )
قُلْ هُوَ الرَّحْمَٰنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا
( De ki: "O, Rahmân'dır ( Allah ), O'na iman ederiz ve O'na tevekkül ederiz. ) ( 67:29 )
رَّبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا
( Doğunun ve batının Rabbi yalnız O'dur. La ilahe illa Huva ( O'ndan başkasına ibadet edilmeye hakkı yoktur ).
O halde O'nu yalnız başına vekil ( işlerin idarecisi ) olarak kabul et ) ( 73:9 )
ve,
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
( Sana ibadet ediyoruz ve Senden yardım istiyoruz ).
Şunu da belirtmeliyiz ki, bu âyette buradaki konuşma şekli, İyyaka ( Sen ) ifadesindeki Kaf'ı kullanmak suretiyle üçüncü tekil şahıstan doğrudan konuşmaya dönüşmektedir. Çünkü kul, Allah'a hamd ve şükür ettikten sonra, O'nun huzurunda durur ve doğrudan O'na hitap eder;
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
( Sana ibadet ediyoruz ve Senden yardım istiyoruz ).
El-Fatiha, Allah'a hamd etmenin gerekliliğini belirtir. Her namazda gereklidir.
Fatiha Suresi'nin başlangıcında, Allah'ın en güzel sıfatlarıyla Kendisini övmesi yer almakta ve kullarına da O'nu aynı şekilde övmeleri gerektiğini bildirmektedir. Bu nedenle, eğer gücü yetiyorsa, El-Fatiha okumadıkça dua geçerli değildir. İki Sahih, Ubadah bin Es-Samit'in Resulullah ( s.a.v. )'in şöyle dediğini kaydeder:
لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ
( Kitab'ın Fatiha Kitabı'nı okumayan kimse için geçerli bir dua yoktur. )
Ayrıca Sahih-i Müslim'de Ebu Hureyre'nin Resulullah ( s.a.v. ) şöyle dediği kaydedilmiştir:
يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى : قَسَمْتُ الصَّلَاةَ بَيْنِي وَبَيْنَ عَبْدِي نِصْفَيْنِ، فَنِصْفُهَا لِي وَنِصْفُهَا لِعَبْدِي وَلِعَبْدِي مَا سَأَلَ،
إِذَا قَالَ الْعَبْدُ: الْحَمْدُ للَّهِ رَبّ الْعَــٰـلَمِينَ، قَالَ اللهُ: حَمِدَنِي عَبْدِي،
و إذَا قَالَ: الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ، قَالَ اللهُ: أَثْنىٰ عَلَيَّ عَبْدِي
فَإذَا قَالَ: مَــٰــلِكِ يَوْمِ الدِّينِ، قَالَ اللهُ: مَجَّدَنِي عَبْدِي،
وَإِذَا قَالَ: إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ، قَالَ: هذَا بَيْنِي وَبَيْنَ عَبْدِي، وَلِعَبْدِي مَا سَأَلَ،
فَإِذَا قَالَ: اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ - صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّآلِّينَ ، قَالَ: هذَا لِعَبْدِي، وَلِعَبْدِي مَا سَأَلَ
( Allah Teâlâ şöyle buyurdu: 'Namazı kendimle kulum arasında ikiye böldüm, bir yarısı bana, yarısı kulumadır. Kulum ne isterse onu alır.' )
Kul dediğinde,
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
( Hamd ve şükürler var olanların Rabbi olan Allah'a mahsustur. ) Allah Teâlâ şöyle buyurur: "Kulum beni övdü." Kul şöyle buyurur:
الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
( Rahman ve Rahim olan ) Allah Teâlâ şöyle buyurur: "Kulum beni övdü." Kul şöyle buyurur:
مَــٰــلِكِ يَوْمِ الدِّينِ
( Ceza gününün sahibi ) Allah Teâlâ şöyle buyurur: "Kulum beni tesbih etti." Eğer kul şöyle derse:
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
( Sana ibadet ediyoruz ve Senden yardım istiyoruz ) Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: "Bu, benimle kulum arasındadır ve kulum dilediğini alır." Kul derse,
اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ - صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ
( Bizi doğru yola ilet. Kendilerine lütufta bulunduğun kimselerin yolu, Senin gazabına mazhar olanların ve sapıkların yolu mu? ) ›› Allah buyuruyor ki: 'Bu benim kulumundur, kulum dilediğini alır.'
Tevhid-i Uluhiyye
ed-Dahhak, İbn Abbas'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir:
إِيَّاكَ نَعْبُدُ
( Sana ibadet ediyoruz ) demek, "Ayırdığımız, korktuğumuz ve umduğumuz Sensin, yalnız Sensin, Rabbimizsin, başkası değilsin.
Tevhid er-Rububiyyah
وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
Sana itaat etmen için ve bütün işlerimizde Senden yardım istiyoruz." Ayrıca Katade, Âyet'in,
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
( Sana ibadet ediyoruz ve Senden yardım istiyoruz ) "Allah'ın bize, O'na samimi bir şekilde ibadet etmemizi ve tüm işlerimizde O'ndan yardım istememizi emreder." Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
إِيَّاكَ نَعْبُدُ
( Sana ibadet ediyoruz ) daha önce,
وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
Sizden yardım istiyoruz, çünkü burada amaç ibadettir, Allah'ın yardımı ise bu amacı gerçekleştirmenin aracıdır. Şüphesiz, insan önce en önemli yönleriyle ilgilenir, sonra daha az önemli olanla ilgilenir ve en iyisini Allah bilir.
Allah Teâlâ Peygamberine ( صلى الله عليه وسلم ) Abd adını verdi
Allah, Resûlü Hz. Muhammed'in ( s.a.v. ) kitabını indirmekten, Hz. Peygamber'in O'nu davet etmekten ve İsra'dan ( Mekke'den Kudüs'e, oradan da göğe bir gecede yolculuk ) bahsederken Abd ( kul ) demiştir ve bunlar Hz. Peygamber'in en şerefli vazifeleridir. Allah Teâlâ şöyle buyurdu:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَنْزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَــٰبَ
( Hamd ve şükür, kuluna ( Kur'an'ı ) Kur'an'ı indiren Allah'a mahsustur ) ( 18:1 ),
وَأَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ
( Ve Allah'ın kulu ( Muhammed صلى الله عليه وسلم ) ayağa kalkıp O'na ( Rabbi Allah'a dua ederek ) dua ettiğinde, ( 72:19 )
ve,
سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا
Kulunu ( Muhammed صلى الله عليه وسلم ) geceye götüren ( Allah ) ( Münezzehler ve Celiller ) ( Münezzehler ) ( Yüce ve Yücedir ) ( Allah ).
Sıkıntılı Zamanlarda İbadet Eylemlerinin Yerine Getirilmesini Teşvik Etmek
Allah Teâlâ ayrıca Peygamberi Hz. Muhammed ( s.a.v. )'in kendisine karşı gelen ve inkâr eden yüzünden sıkıntıya düştüğü zamanlarda ibadet amirlerine başvurmasını tavsiye etmiştir. Allah Teâlâ şöyle buyurdu:
وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ - فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُن مِّنَ السَّاجِدِينَ - وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ
( Doğrusu biz biliyoruz ki, onların söyledikleri karşısında göğsün daralıyor. Öyleyse Rabbini tesbih et ve secde edenlerden ol. Ve sana kesinlik ( yani ölüm ) gelinceye kadar Rabbine kulluk et ) ( 15:97 - 99 ).
Neden Önce Övgüden Bahsedildi?
Yardım için aranan Allah'ın hamdinden bahsedildiğine göre, kişinin ihtiyacını sorarak hamdin peşinden gitmesi uygun olmuştur. Allah'ın şöyle buyurduğunu belirttik:
فَنِصْفُهَا لِي وَنِصْفُهَا لِعَبْدِي، وَلِعَبْدِي مَا سَأَلَ
( Yarısı kendime, yarısı kuluma aittir ve kulum dilediğine kavuşur. )
Bu, yardım istemenin en iyi yoludur, önce yardım istenen kişiyi övmek, sonra O'ndan yardım istemek, kişinin kendisi ve Müslüman kardeşleri için yardım istemek.
اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ
( 6. Bizi doğru yola ilet. )
_İbn Kesir Tefsiri_
