Hacı Bektaş Veli kimdir?
Hacı Bektaş Veli'nin 1208 ( ya da 1209 ) - 1270 ( ya da 1271 ) yılları arasında yaşadığı sanılıyor ama hayatı hakkında hikâyeler ve efsaneler dışında çok az şey biliyoruz. Bütün bu hikayeler, bir Bektaşi dervişinin ölümünden sadece birkaç asır sonra yazdığı "Velayetname" veya "Menakibname" adlı kitapta toplanmıştır, bu nedenle tamamen tarihsel gerçekler olarak kabul edilemez. Kitap, Hacı Bektaş'ın dördüncü Halife Ali'nin soyundan geldiğini ( dolayısıyla Ali'nin takipçisi bir Alevi olduğunu ) ve Türkistan'daki Nişabur'dan ( Horasan ) geldiğini belirtiyor. Babası İbrahim-i Sani, annesi Hatem Hatun'dur. Şeyh Ahmed Yesevî'nin talebelerinden Lokman-ı Perende'den tahsil gördü . Daha sonra şuraya gitti: Kardeşi Mentes ile birlikte Anadolu'da bir süre Kayseri , Kırşehir ve Sivas illerinde yaşadılar, daha sonra Sulucakarahöyük kasabasına yerleşerek bir dervişler topluluğu ile Türkiye'de Alevi geleneğinin öğretilerini yaymaya başladılar . Anadolu'daki tüccar ve sanatkarlar loncalarının lideri Ahi Evren'in yakın arkadaşı oldu. Hacı Bektaş Veli, 1270 civarında Sulucakarahöyük'te ( bugünkü Hacıbektaş kasabası ) öldü.
Hacı Bektaş-ı Veli'nin yaşamı, sözleri ve eseri
Hacı Bektaş Veli, Kur'an'dan ayetlere sık sık atıfta bulunarak tasavvuf üzerine bir dizi eser yazdı ; bunların en bilineni ve en önemlisi "Makalat" idi. Fikirleri, onun samimi ve olgun bir tasavvuf öğrencisi olduğunu, öğretilerinin kalbe hitap ettiğini, dostluk ve barışı teşvik ettiğini, insanlara ve hayvanlara karşı sonsuz sevgiye ve büyük bir hoşgörüye sahip olduğunu bize göstermektedir. Bugün bu öğretiler Bektaşi Tarikatı doktrinleri olarak bilinmektedir. Ona göre Müslümanlar dört kategoriye ayrılır: Abidler veya Şeriat'ın ( din kanunları ) takipçileri; mistik tarikatların Zahidleri veya takipçileri ( dervişler ) ( Tarikat ); Arifler veya teistik filozoflar ( Marifet - aydınlanma ); ve Allah'ın gerçek aşıkları ( Hakikat - gerçekler ) olan Milhibler ( Muhibler ). O, Allah'a duyulan gerçek arzuyu ve sevgiyi ifade eden dualara büyük önem vermiş , bu nedenle Muhibleri ( sevgilileri ) müminlerin en üst kategorisi olarak görmüştür.
Hacı Bektaş Veli, ünlü Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin çağdaşıydı ; her ikisi de büyük hoşgörüleri, insancıl yapıları ve gerçek Allah sevgileriyle tanınıyorlardı . Bu ikisi arasındaki temel fark, Mevlana'nın farsça ve çoğunlukla eğitimli sınıflar için, bu arada Hacı Bektaş'ın Arapça ve genel olarak köylüler ve askerler için yazmasıydı.
Erken Bektaşilerin Ahilik ile güçlü ilişkileri vardı; bu iki tarikat arasında pek çok benzerlik vardır. Muhtemelen Kara Rüstem, Gazi Evrenos ve Seyyid Ali Sultan gibi Yeniçeri Ocağı'nın kurucularının Ahilik ve dolayısıyla Hacı Bektaş ile bağlantıları olması nedeniyle Osmanlı döneminde birçok yeniçeri de Bektaşi tarikatına mensuptu . Bu yeniçeriler "Hacı Bektaş'ın oğulları" olarak biliniyordu. II. Mahmut 1826'da Yeniçeriliği kaldırdığında Bektaşi mezhebine de son verdi.
Hacı Bektaş Veli'nin ölümünden sonra ve yüzyıllar boyunca birçok Türk şairi onun öğretilerinden etkilenmiştir. Örneğin büyük şair Yunus Emre ( 14. yüzyıl ) Hacı Bektaş'ın ideallerini kitaplarında dile getirmiş; bir diğer 14. yüzyıl şairi Said Emre de şiirlerinde bu düşüncelerden bahsetmiştir; 16. yüzyıl şairi Pir Sultan Abdal, Hacı Bektaş Veli'nin doktrinlerine atıfta bulunan bir diğer isimdir. Açıktır ki, müntesiplerin bütün bu çalışmaları milli zevke uygun düşmüş ve Alevi-Bektaşi mezhebi basit bir din felsefesi haline gelmiştir. Bu tarikata mensup dervişlerden Balım Sultan tarikata son şeklini 16. yüzyılda vermiştir. Hacı Bektaş'ın ünü birçok ülkeye yayıldı ve Türk siyasi ve kültürel hayatında önemli bir rol oynadı. Cumhuriyet'ten sonra tüm tarikatlara şüpheyle bakıldı ve 1925'te Atatürk tarafından yasaklandı , ancak Hacı Bektaş Veli'nin türbesi ve manastırı, Mevlana'nın Konya'daki türbesi gibi hala ilçede hacılar tarafından ziyaret ediliyor . Türbe, 1964 yılında müze olarak yeniden açılmıştır.
Hacıbektaş kasabası
Hacıbektaş, Nevşehir'in yaklaşık 46 kilometre ( 30 mil ) kuzeyinde, Kapadokya yakınlarında tipik bir Orta Anadolu kasabasıdır . Kasaba çok sıradan görünüyor ama adını 14. yüzyılda burada yaşamış olan mutasavvıf filozof Hacı Bektaş Veli'den alıyor. İslam'ın bir mezhebi olan Alevi ( Aliyi sevenler ) tarikatının en önemli şahsiyetlerinden biridir . Böylece kasaba, Anadolu'daki Alevilerin kutsal merkezidir . Her yıl Ağustos ayının ortalarında, Hacıbektaş kasabasında onbinlerce mürit Bektaşi Derviş Tarikatının kurucusuna saygılarını göstermek için bir araya geldiklerinde anma törenleri yapılır .
Kasabanın tarihi çağları, MÖ 3. bin yıllarına, Eski Tunç Çağı'na kadar uzanıyor. Asurlular , Hititler , Persler , Helenistikler, Romalılar ve Bizanslılar gibi birçok uygarlık buraya yerleşmiştir. Daha sonra M.S. 11.yy sonlarında Selçuklu Türklerinin bölgeye gelmesiyle asıl tarih, o zamanlar Sulucakarahöyük olarak anılan bu küçük kasabaya Hacı Bektaş Veli'nin gelmesiyle başlamıştır.
Hacıbektaş'ta en önemli etkinlik 16-18 Ağustos tarihleri arasında düzenlenen anma törenleridir. Bu üç günlük törenlerde her yerden, özellikle Türkiye'den ve tabii ki Balkanlar'dan insanlar geliyor. Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah, renkli geleneksel kıyafetleri içinde törensel Semahlarını sergiliyor. Bu küçük kasabada festival havası yaratan tiyatro ve müzik gösterileri de var .
Hacı Bektaş Veli Sözleri
Hacı Beştaş Veli’ye duyulan ilgi, saygı ve sevgi, Alevi Bektaşi öğretisinin temelini oluşturan İnsan-Tanrı-Doğa sevgisine dayanan hümanist yaşam felsefesi ve öğretisinden kaynaklanmaktadır. O’nun anlayışında dinin kaynağı Hak korkusuna değil, Hak sevgisine dayanır. Şimdi gelin hep beraber hoşgörü insanı Hacı Bektaş Veli sözlerine yakından bakalım.
- Göze nur gönülden gelir.
- Murada ermek, sabır iledir.
- Araştırma, açık bir sınavdır.
- Hak güneşten daha zahirdir.
- Eline, diline, beline sahip ol.
- Arifler hem arıdır, hem arıtıcı.
- Abdal, Hakk’a hayran olandır.
- Cennet için ibadet geçersizdir.
- En büyük keramet çalışmaktır.
- Bir olalım, iri olalım, diri olalım.
- Her ne arar isen, kendinde ara.
- Dil mızraktan, daha derin yaralar.
- Adalet her işte, Hakk’ı bilmektir.
- Çalışan insan kötülük düşünmez.
- İnsanın kemali, ahlâk güzelliğidir.
- İlim beşikte başlar, mezarda biter.
- Mürüvvet hoş görme ve affetmektir.
- Allah ile gönül arasında perde yoktur.
- Hiçbir milleti ve insanı ayıplamayınız.
- Marifet, nefsi silmek değil, bilmektir.
- Elden gelen her iyiliği, herkese yapınız.
- Aşk meydanı, erenlerin ve bilenlerindir.
- Dinine dizlerinle değil, kalbinle bağlan.
- Çalışmadan geçinenler, bizden değildir.
- İbadetin yeri başkadır, işin yeri başkadır.
- Nefsine ağır geleni, kimseye tatbik etme.
- Kendini tanımayan, Yaratan’ı da bilemez.
- İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır.
- Dili, dini, rengi ne olursa olsun iyiler iyidir.
“Bilimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır”, ” Okunacak en büyük kitap insandır” , “Yolumuz, ilim, irfan ve insanlık sevgisi üzerine kurulmuştur” diyen diyen Hacı Bektaş Veli; öğretisinin temel ilkelerini oluşturan bu dizeleriyle, yüz yıllar geçse de felsefesinin derinliği ve gerçekliği ile günümüz toplumlarına da ışık tutmaktadır.
Ziyaret edilecek yerler
Hacıbektaş Müzesi
Müze şehrin merkezinde yer almaktadır. Alevi - Bektaşi mezhebine mensup öğrencilerin yetiştirildiği bir dergâhtı . 1925 yılında kanunla kapatılmış, 1964 yılında müze olarak hizmete açılmıştır. Girişten sonra geniş bir avluda yaratıcıyı ( Allah ), Muhammedi ( Peygamberi ) ve Aliyi ( Halifeyi ) simgeleyen Üçler çeşmesini görebilirsiniz. Başlangıçta bu avluda ayrıca dervişlerin konakladığı binalar, misafirlerin atları için ahırlar, ahırlar hamam, misafirhane, mutfak, ayinlerin yapıldığı cem salonu, cami ve tekke reisinin ( Dedebaba ) misafir kabul ettiği köşk. Üçüncü avluda Hacı Bektaş Veli'nin türbesi, dervişlerin mezarları ile Balım Sultan ve Kalender Şah'ın türbesi ve türbenin önünde bir dilek ağacı bulunmaktadır. Ziyaretçilerin mozoleye girmeden önce köşedeki yuvarlak mermer taşı kucaklaması adettendir. Onu iki kolunla kucaklayabilirsen, kalbinin temiz, niyetinin temiz olduğunu gösterir.
Hacı Bektaş Veli'nin türbesi ( Türbe ), Pir Evi olarak bilinir. En önemli dervişlerin mezarlarının bulunduğu girişi mermerden olup Ak Kapı olarak anılır ve duvarları el resimleri ile süslenmiştir. Oradan Çilehane'yi geçtikten sonra Kırklar Meydanı salonuna yürüyebilirsiniz. Hacı Bektaş'ın torunları, dervişlerin Kırklar Semahi olarak bilinen törensel danslarını sergiledikleri Kırklar Meydanı'nın solunda gömülüdür. Burada Güvenç Abdal'ın türbesi de bulunmaktadır. Salonun içinde dervişlerin taktığı küpeler ve taş süslemeler ( 12 kenarlı Teslim taşı ), ceylan derisi üzerine Halife Ali'nin yazısı, hat örnekleri, şamdanlar, meşaleler, eski saatler vb.
Çilehane ( Kızılca Halvet )
Çilehane karanlık odalı küçük bir mağaradır. Hacı Bektaş Veli'nin 40 gün 40 gece Allah'a dua ederek yalnız kaldığı söylenir. Gelenek, dar kapıdan geçebilirseniz günahlarınızdan arınacağınızı ve temiz bir kalbe sahip olacağınızı söyler. Bu yüzden birçok insanın bunu yapmaya çalıştığını görebilirsiniz. Dışarıdaki amfi tiyatro özellikle festivallerde tiyatro ve müzik performansları için kullanılmaktadır. Bektaşi şairleri Yunus Emre ve Pir Sultan Abdal'ın anıtları yakınlarda görülebilir.
Arkeoloji ve Etnografya Müzesi
Karahöyük ve çevredeki diğer antik yerleşim yerlerinde yapılan kazılarda bulunan arkeolojik eserleri bulabileceğiniz ilçe merkezinde 1988 yılında açılmıştır . Ayrıca bölgeden geleneksel kıyafetleri, kap kacakları ve kilimleri görebileceğiniz küçük bir Etnografya bölümü de bulunmaktadır .
