Çanakkale Şehitleri Anıtı

    Çanakkale Şehitleri Anıtı, Çanakkale ili Gelibolu Yarımadası üzerinde Morto Koyu önünde Hisarlık Tepesi üzerinde bulunan bir anıttır.

    1915 Çanakkale Savaşları'nda Birinci Dünya Savaşı'nda hayatını kaybeden Türk askerlerini anmak için yapılmıştır. 41,7 metre yüksekliğindeki dört sütun ve bir kubbeden oluşan yapı, Feridun Kip, İsmail Utkular ve Doğan Erginbaş tarafından tasarlanmıştır. 19 Nisan 1954'te temeli atıldı ve 21 Ağustos 1960'ta ziyaretçilere açıldı.

    Birinci Dünya Savaşı sırasında, Gelibolu Yarımadası şimdiye kadar görülen en kanlı savaşlardan birinin sahnesiydi. İngilizlerin 205 bin, Fransızların 47 bin kaybettiği savaşta, Türk tarafının kayıpları hakkında farklı rakamlar ortaya çıktı. 5. Ordu Komutanlığı Başkomutanı'na sunulan zayiat raporlarına göre Türklerin toplam zayiatı 213.882'dir. Yoğun kayıplar nedeniyle hayatını kaybeden askerlerin cenazesi her iki taraf için de ciddi bir soruna dönüştü. Dar bir alanda ölüler tek mezar yerine toplu mezarlara gömülmek zorundaydı.

    Mondros Mütarekesi'nin ardından İngilizler tarafından yeni mezarlıklar ve anıtlar inşa edildi. Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Türk hükümeti, Birinci Dünya Savaşı'nda çeşitli nedenlerle ölen İngiltere, Fransa ve İtalya'nın mezarlarını ve kendi adlarına dikilen anıtları ayrı ayrı ve süresiz olarak ilgili devletlere bırakmayı kabul etti.

    Lozan Antlaşması sırasında İngilizler, işgal döneminden başladıkları mezarlık ve anıtların sayısını otuza çıkardı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Seddülbahir'de mezarlık yapan Fransızlar, 1930'a kadar yeni düzenlemeler yaptılar. Yeni Zelandalılar, 1919'dan itibaren kendi şehitliklerini ve anıtlarını oluşturmaya başladılar. Türk şehitleri için Gelibolu'da uzun süre anıt dikilemedi.

    Bu dönemde Türk şehitleri için anıt dikmek için atılan tek somut adım, 1934 yılında bölgede toplanan taşların üst üste konulmasıyla oluşturulan ve Gelibolu'nun ilk Türk anıtı olan Mehmet Çavuş Anıtı'nın yeniden inşası oldu.. Anıtın inşaatı Jandarma Özel Okulu tarafından yapılmıştır. Çanakkale Şehitleri Anıtı dikilene kadar Türk heyetlerinin tüm resmi törenleri bu anıtın yerinde yapıldı.

    1943 yılında Milli Savunma Bakanlığı Çanakkale şehitleri için bir anıt yarışması düzenledi. 1944 yılında yarışmaya 37 proje katıldı. Yarışmayı İstanbul Teknik Üniversitesi öğrencisi Feridun Kip, Doğan Erginbaş ve İsmail Utkular'ın projesi kazandı. Mali zorluklar nedeniyle proje uzun süre uygulanamadı.

    Çeşitli dönemlerde Meclis gündemine gelen konu, öğrenci teşkilatı olan Milli Türk Öğrenci Birliği'nin ( MTTB ) Çanakkale Valiliği'ne başvurusu ile Türk kamuoyunun ve Nisan 1952'de hükümet gündemine yeniden girdi.. Başvuru Bayındırlık Bakanlığınca kabul edilerek çalışmalara başlandı. Milli Savunma Bakanlığı tarafından daha önce açılan yarışmada birincilik ödülü kazanan projenin gerçekleştirilmesine karar verildi. İnşaatın izlenmesi ve organizasyonu için ``Çanakkale Şehitleri Anıtı 9 '' adlı bir heyet, Emin Nihat Sözeri başkanlığında Emin Nihat Sözeri tarafından kuruldu. Anıtın Hisarlık Tepe'de yapılmasına karar verildi, betonarme olarak inşa etmek ve üzerini granit ile kaplamak. Çanakkale Şehitleri Anıtı Yapımına Yardım Heyetinden gelen yardım çağrısı, büyük bir yardım kampanyası oldu. Yapının temeli 17 Nisan 1954'te atıldı.

    Anıt inşaatı aylar sonra durduruldu ve inşaatta kullanılan malzemelerin kusurlu ve kalitesiz olduğu tespit edilerek ihaleye son verildi. Yeniden ihale inşaatının Temmuz 1958'de bitirilmesi planlanıyordu. Ancak durgunluk döneminde personelin maaşları ödendi ve inşaat malzemelerinin fiyatları yükseldi, bu nedenle halktan toplanan yardım parası 1957'de sona erdi. Güçlendirilmiş ve granit sadece 12 metreye ulaşmıştı. Milliyet gazetesi muhabiri Necmi Onur'un inşaatın eksik olduğu haberi ve gazetenin yazarı Refi Cevat Ulunay'ın yazıları kamuoyunda büyük ilgi gördü. Gazete, 18 Ocak 1958 tarihinden itibaren Çanakkale Şehitleri Anıtı'nın sona ermesi için ülke çapında bir yardım kampanyası düzenlediğini duyurdu. Kampanya, Türk basınının diğer medya organları tarafından da desteklendi. 18 Mart 1958'de 100 bin lira yardım toplama hedefiyle başlayan kampanyada sona eren 1 milyon 686 bin 251 liraya ulaşıldı. Anıtın gövde inşaatı 18 Eylül 1959'da tamamlandı.

    Anıtın resmi açılışı, Anafartalar Zaferi'nin 45. yıldönümüne denk gelen 21 Ağustos 1960'ta gerçekleşti. Anıtın açılışını Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay yaptı.

    Bakım ve personel işlerine uyarak, 1962 yılında Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı'na devredildi. Orman Genel Müdürlüğü, 1973 yılında Gelibolu yarımadasını "milli park" ilan etti.

    1971'de İngiliz Kraliçesi II. Elizabeth'in de aralarında bulunduğu bir törenle anıtın altında bir savaş müzesi açıldı. Çanakkale Savaşları'ndan kalıntılar ve belgeler burada sergilenmeye başlandı. Savaş Sanatları Müzesi daha sonra Kabatepe Müzesi'ne taşınmıştır.

    Ana kaidenin ayaklarındaki kabartmalar 2002 yılında tamamlanmış, 2004 yılında tören alanında ve sembolik şehitlikte değişiklikler yapılmıştır. Anıt, 2005 yılında restorasyon geçirmiş ve 2007 yılında yeni bir şehitlik inşası ile son şeklini almıştır. Sembolik mezarlarda şehit isimleriyle birlikte çift cam şeklindeki mezar taşları değiştirildi. Şeffaflık ve yağış nedeniyle isimleri okunamaz hale getirmek için pencerelerin arasına Türk bayrağı motifli şeffaf olmayan levhalar yerleştirildi.

Mimari özellikler 

    Yapının yüksekliği 41,7 metredir. Ayaklar 7,5 metre genişliğindedir. Anıt 62,5 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Büyüklüğüyle izleyiciyi etkilemek isteyen anıtın tasarımcısı, Roma döneminden beri kullanılan zafer takı formunun farklı bir yorumunu oluşturmaya çalıştığını belirtti. Mehmetçin'in uzaktan baktığı "M" formunda belirir.

    Anıtın tavanına Türk bayrağı işlenmiştir. Şeref salonunda Mehmet Akif Ersoy'un Çanakkale Şehitleri şiirinin dörtlüsü ile bir lahit bulunmaktadır. Kardeşinin dört ayağında sekiz kabartma vardır. Denize bakan dörtlü, deniz savaşlarını ve karaya bakan dörtlü anlatıyor.

    Anıtın girişinin sol tarafında 1992 yılında yapılan sembolik şehitlik yer almaktadır. Şehitliğin giriş kapısının sağında Mustafa Kemal'in 1934 yılında yabancı askerlere hitaben yazdığı ve İçişleri Bakanı Şükrü Kaya tarafından Anzak Günü'nde okunan meşhur sözleri yer almaktadır..

    Gelibolu Yarımadası, Çanakkale'de tam bir şehitliktir. Çanakkale'deki şehit, anıt ve mezarları şöyle:

Anadolu yakası

• Köseburnu Burcu Mezarlığı
• Hastane Mezarlığı
• Anadolu'da Hamidiye Şehitliği
• Hasan Mevsuf Mezarlığı
• Intepe Mezarlığı
• Kumkale Mezarlığı
• Halil Uslu Atapark İlköğretim Okulu

Gelibolu Yarımadası

• Suvla
• Akbaş Mezarlığı
• Bigalı Atatürk Müzesi
• Çamlıtekke merkez
• Yalovaköyü Binbaşı Zeynelabidin Şehitliği
• Kumköy Mezarlığı
• Büyük Anafarta köyü mezarlığı
• Yusufçuk ve İsmailoğlu'nun Yazıtları
• Gazi Baba Yazıtı

Eceabat

• Topçu kaptanı şehitliği
• Çalkurnu Balkan Mezarlığı
• Mehmetçi'ye Saygı
• Avustralya Mezarı
• 57. Alay ve Avni Bey Şehitliği
• Mehmet Çavuş Anıtı
• Conkbayırı Anıtları
• Anzak Anıtı
• Mustafa Kemal Anıtı
• Nazif Çakmak Mezarlığı
• Kemalyeri mezarlığı
• İngiliz, Fransız, Yeni Zelanda ve Avustralya anıtlarının 34 yeri

Kilitbahir

• Kaleler
• kaleler
• Seyit onbaşı anıtı
• Mecidiye Şehitleri
• Havuz mezarlığı
• Soğanlıdere Şehitliği
• Alçıtepe mezarlığı
• Son Ok Mezarlığı
• Sargıyeri Mezarlığı
• Sığındere Mezarlığı
• Mortokoyu Hisarlıktepe Şehitliği
• Fevzi Çakmak mezarlığı
• Anıt anıtı
• Seddülbahir Mezarlığı
• Yahya Çavuş Anıtı
• Gözetlemetepe mezarlığı
• Kabatepe mezarlığı
• İlkşehirler mezarlığı
• Fevzi Efendi şehitliği ( Mecidiye yakınında )

Yarımadanın her yerinde

    Medikal, Ertuğrulkoyu, Tekeburnu, Tekkekoyu, Harapkale, İkizkoyu, Sarıtepe, Morto, Kanlidere, Kirte, Maydos, Bolayir, Azmakdere, Sarrafin, Yel değirmenleri, Aytepe, Zigindere, Kerevizdere, Sargiyeri, Seddülavesi, Alttepe, Keskintepe, Sahinsir, Mestantepe, Pinartepe, Seyitli, Lone Pine, Reddish, Bombasır, Albayrak, Düztepe, Keltepe, Kabatepe, Kemalyeri, Kavakdere, Edirnesırtı, Kocaçimentepe, Fishermendam, Düztepe, Sinecepe İlyasburnu, Mersindereeb, Mestantepe, Merkeztepe, Serçetepe, Keskintepe, Dikdere, Topbayırı, Longsır, Keltepe, Sazlıdere, Yeşiltarla, İsmailoğlu.