İlk Örneklerden Günümüze Türkçenin Önemli Sözlükleri

    Türkçenin önemli sözlükleri, zengin bir geçmişe sahiptir ve yüzlerce yıl öncesine dayanır. Türkler arasında sözlükçülük geleneği oldukça eskidir. Türkçe, Divanü Lügati't Türk ile başlayıp devam eden sözlükçülük geleneği sayesinde kuvvetli ve gelişken bir dil oldu. İşte neredeyse 1.000 yıllık bir geçmişi olan Türkçe sözlüklerin önemli örnekleri:

1. Divanü Lügati’t Türk: Bilinen ilk Türkçe sözlük olan Divanü Lügati’t Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072 - 1074 yılları arasında yazılmıştır. Bu sözlük, Araplara hem Türkçeyi öğretmek hem de Türkçenin gelişmiş bir dil olduğunu göstermek amacıyla hazırlanmıştır. İçerisinde yaklaşık olarak 7500 kelime bulunurken, aynı zamanda dönemin şiirleri ve atasözlerini içeren bir antoloji kitabıdır. Haritasıyla da dönemin Türk boylarının yaşadığı yerleri gösterir.

2. Mukaddimetü’l Edeb: Zemahşerî tarafından 12. yüzyılda Türkçe, Arapça, Farsça ve Moğolca dillerinde hazırlanan bir sözlük kitabıdır. Harezm şahının isteği üzerine Türklere Arapçayı öğretmek amacıyla yazılmıştır. Beş bölümden oluşur: İsimler, fiiller, harfler, isim çekimi ve fiil çekimi.

3. Codex Cumanicus: Karadeniz’in kuzeyinde yaşayan Kıpçak Türklerinin dilini Hristiyan din adamlarına öğretmek amacıyla 14. yüzyılda İtalyan ve Almanlar tarafından hazırlanmış bir sözlüktür. İçerisinde Türkçe ve Latince sözlükler, metin örnekleri ve gramer bilgileri yer alır. Bu sözlük, birçok kişinin yazdıkları parçaların bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur.

4. Muhakemetü’l Lugateyn: 15. yüzyılda Ali Şir Nevaî tarafından Türkçenin Farsçadan üstünlüğünü ortaya koymak amacıyla yazılmış bir eserdir. Dil bilgisi kitabı olarak kabul edilen bu eserde, Türkçe hakkındaki görüşler, Türklerin sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel yaşantısı hakkında bilgiler ve birçok kelimenin anlamları ve kullanımları yer alır. Yazar, Türkçenin Farsça karşısında değersiz görülmesine karşı çıkarak edebi bir dil olarak Türkçenin daha üstün olduğunu savunmuştur.

5. Kitab-ı Lugat-ı Vankulu: 16. yüzyılın ünlü bilginlerinden Vankulu Mehmet Efendi tarafından 1589 yılında başka bir eserden çeviri olarak oluşturulmuş bir sözlük kitabıdır. Müteferrika matbaasından basılan ilk eser olan Kitab-ı Lugat-ı Vankulu, 500 adet olarak çoğaltılmıştır.

    Bu önemli sözlükler, Türk dilinin gelişimine ve zenginliğine ışık tutmaktadır. Tuhfe-i Vehbi ve diğer önemli sözlükleri de incelemek ilginç olabilir.