Kenanlılar kimdi?

    Kenanlılar, eski metinlere göre günümüz İsrail, Filistin, Lübnan, Suriye ve Ürdün'ün bazı kısımlarını içerebilecek bir bölge olan Kenan ülkesinde yaşayan insanlardı.

    Alimlerin Kenanlılar hakkında bildiklerinin çoğu, temas kurdukları insanlar tarafından bırakılan kayıtlardan gelir. Hayatta kalan en ayrıntılı kayıtlardan bazıları Mısır'daki Amarna bölgesinden ve İbranice İncil'den gelmektedir. Ek bilgiler, Kenanlıların yaşadığı düşünülen arkeolojik alanların kazılarından gelmektedir.

    Bilim adamları, Kenanlıların siyasi olarak tek bir krallıkta birleştiğinden şüphe ediyorlar. Aslında, arkeolojik kazılar "Kenanlılar" ın aslında farklı etnik gruplardan oluştuğunu göstermektedir. Geç Tunç Çağı boyunca ( M.Ö. 1550 - 1200 ), "Kenan tek bir 'etnik' gruptan oluşmuyordu, ancak çeşitliliği çok çeşitli mezar gelenekleri ve kült yapıları tarafından ima edilebilecek bir nüfustan oluşuyordu" diye yazdı Penn State Üniversitesi'nde arkeoloji profesörü olan Ann Killebrew, "İncil Halkları ve Etnisite" adlı kitabında ( İncil Edebiyatı Derneği, 2005 ).

Eski kayıtlar

    Kenanlılara yapılan en eski kesin referans, Suriye'de MÖ 18. yüzyıldan kalma ve Kenan'dan bahseden bir Sümer metnidir.

    II. Senusret döneminden ( MÖ 1897 - 1878 ) kalma Mısır belgeleri, bölgedeki müstahkem şehir devletleri olarak örgütlenmiş ve savaşçı şefler tarafından yönetilen krallıklara atıfta bulunmaktadır. Bu, Yunan şehri Mycenae'nin benzer şekilde güçlendirildiği ve organize edildiği zamandı.

    Bu belgeler özellikle Kenan'dan bahsetmiyor, ancak burası doğru bölge. MÖ 14. yüzyılın ortalarından kalma Amarna Mektupları'na kadar, Kenan'a Mısırlı referanslarımız var.  Mısır'ın kuzey bölgelerini fetheden Hiksoslar, Kenan'dan çıkmış olabilirler, ancak orada ortaya çıkmamış olabilirler. Amoritler daha sonra Kenan'ın kontrolünü ele geçirdiler ve bazıları Kenanlıların kendilerinin Sami bir grup olan Amoritlerin güney kolu olduğuna inanıyor.

    Kenanlıların tartışmasız en eski sözü, günümüz Suriye'sinde bulunan bir şehir olan Mari'nin bulunduğu yerde bulunan bir mektubun parçalarından geliyor. Yaklaşık 3.800 yıl öncesine dayanan mektup, Mari'nin kralı "Yasmah-Adad" a hitaben yazılmış ve "hırsızların ve Kenanlılar"ın "Rahisum" adlı bir kasabada olduğunu söylüyor. Mektubun hayatta kalan kısmı, kasabada meydana gelen bir çatışma veya düzensizliğe işaret ediyor.

    Kenan'da yaşayan insanlardan bahseden bir başka erken metin yaklaşık 3.500 yıl öncesine dayanıyor ve günümüz Türkiye'sinde "Alalakh" adlı bir şehri yöneten bir kral olan İdrimi'nin heykeli üzerine yazılmıştır. İdrimi, bir noktada "Kenan"da muhtemelen günümüz Lübnan'ında bulunan "Amiya" adlı bir şehre kaçmak zorunda kaldığını söylüyor. İdrimi, Amiya'daki insanları "Caananites" olarak adlandırmaz, bunun yerine "Halab", "Nihi", "Amae" ve "Mukish" gibi çeşitli farklı toprakları adlandırır. İdrimi, Amiya'da destek toplayabildiğini ve Alalakh kralı olduğunu iddia ediyor.

    Ancak bu, Kenan'daki farklı insanların her zaman birlikte gruplanmadığı anlamına gelmez. Alalakh'ta ve Ugarit adlı başka bir şehirde ( günümüz Suriye'sinde bulunan ) bulunan idari metinler, "'Kenan ülkesi' tanımının, bir bireyin veya bir grup bireyin kimliğini, diğerlerinin şehirleri veya menşe toprakları tarafından tanımlandığı gibi belirtmek için kullanıldığını" göstermektedir. "İsrail Krallığından Önceki Topraklar" adlı kitabında ( Eisenbrauns, 2016 ). Örneğin, Alalakh veya Ugarit'te yaşayan Kenan'daki bir şehirden bir erkek, kayıtlarda "Kenan'ın adamı" veya "Kenan'ın oğlu" olarak tanımlanabilir.

    Kenan'dan bahseden bir dizi metin, Mısır'daki Amarna bölgesinden geliyor. Amarna, Mısır'ın çok tanrılı dinini güneş diski olan "Aten" e ibadet etrafında odaklamaya çalışan bir hükümdar olan firavun Akhenaten ( saltanat yaklaşık MÖ. 1353 - 1335 ) tarafından Mısır'ın başkenti olarak inşa edildi. Metinler, Akhenaten ( ve onun hemen selefleri ve halefleri ) ile Orta Doğu'daki çeşitli yöneticiler arasındaki diplomatik yazışmalardan oluşmaktadır. Günümüz alimleri genellikle bu metinleri "Amarna mektupları" olarak adlandırırlar.

    Mektuplar, Kenan'da birkaç kral olduğunu göstermektedir. Mittani'nin ( Kuzey Suriye'de bulunan bir krallık ) kralı olan Tusratta tarafından yazılan diplomatik bir pasaport, "Kenan ülkesinin krallarına" elçisi "Akiya" nın Mısır'a güvenli bir şekilde geçmesine izin vermelerini söyler ve Kenan krallarını "kimsenin onu gözaltına almayacağı" konusunda uyarır.

    Mektuplar ayrıca Mısır'ın bu Kenan kralları üzerinde önemli bir güce sahip olduğunu gösteriyor. "Burra-Buriyas" adlı bir Babil kralı tarafından yazılan bir mektup, Kenan'daki Babilli tüccarların öldürülmesinden şikayet ediyor ve Mısır firavununa "Kenan ülkesi sizin toprağınızdır ve kralları sizin hizmetkarlarınızdır" diye hatırlatır. ( Brandon Benz'in "İsrail Krallığından Önceki Topraklar" kitabından çeviri )

    Mısır metinleri ayrıca Mısır firavunlarının Kenan'a askeri seferler gönderdiğini göstermektedir. Merneptah adında bir firavun tarafından dikilen bir stel ( saltanat yaklaşık M.Ö. 1213 - 1203 ), "Kenan'ın her türlü kedere yağmalandığını" iddia etti. Aynı stel, Merneptah'ın "İsrail"e "çöpe attığını" da iddia ediyor.

İbranice İncil

    Kenanlılar'dan İbranice İncil'de sık sık bahsedilir. Hikayeler, Tanrı'nın Kenanlıların topraklarını ( diğer birkaç gruba ait topraklarla birlikte ) Mısır'dan kaçtıktan sonra İsrailliler'e vermeyi vaat ettiğini söylüyor.

    Öykülerde, Tanrı Musa'ya şöyle der: "Onların [ İsraillilerin ] köle şoförleri yüzünden ağladıklarını duydum ve onların çektiği acılardan endişe duyuyorum. Bu yüzden onları Mısırlıların elinden kurtarmak ve onları bu topraklardan iyi ve ferah bir ülkeye, süt ve bal ile akan bir ülkeye, Kenanlılar, Hititler, Amoritler, Perizziler, Hivitler ve Jebusitlerin evi olan bir ülkeye getirmek için geldim." ( Mısır'dan Çıkış 3:7 )

    İbranice İncil'de anlatılan hikayeler, İsraillilerin Mısır'dan kaçtıktan sonra Kenanlılara ( ve diğer gruplara ) karşı bir dizi savaş yaptıklarını ve bunun da İsraillilerin Kenanlıların topraklarının çoğunu ele geçirmesine yol açtığını söylüyor. Hikayeler, hayatta kalan Kenanlıların zorla çalıştırılmak zorunda kaldıklarını söylüyor. Hikayeler ayrıca fethedilen bu toprakların sonunda ikiye bölünen güçlü bir İsrail krallığına dahil edildiğini söylüyor.

    İbranice İncil'de anlatılan hikayelerin tarihsel doğruluğu, alimler arasında bir tartışma noktasıdır. Bazı alimler, Mısır'dan bir çıkış olmadığına ve İsraillilerin M.Ö. ikinci binyıl boyunca çeşitli "Kenanlı" gruplarla birlikte Kenan'da yaşadıklarına inanmaktadır. Eski dilleri inceleyen alimler bazen İsrailliler tarafından kullanılan bir dil olan İbranice'yi "Kenanlı" bir dil olarak tanımlarlar.

    Öte yandan, bazı bilim adamları, İsraillilerin bazılarının M.Ö. ikinci binyıl boyunca bir noktada Mısır'ı terk etmiş olabileceğini iddia ediyorlar Kazılar ve eski metinler, çeşitli yabancı grupların Mısır'da medeniyet tarihinin farklı noktalarında yaşadığını gösteriyor, diyor Trinity Uluslararası Üniversitesi'nde arkeolog ve profesör olan James Hoffmeier, bir dizi ders ve makalede.

    Hoffmeier ayrıca, İbranice İncil'de anlatılan göç hikayelerinde bahsedilen antik Ramses kentinin var olduğuna ve arkeologların M.Ö. ikinci binyılda birkaç yüzyıl boyunca geliştiğini ve yaklaşık 3.100 yıl önce terk edildiğini belirlediklerini belirtti.