İyonya, Anodolu Medeniyeti

    İyonya, MÖ 1150 dolaylarında İyonyalıların yaşadığı Batı Anadolu'da ( günümüz Türkiye'si ) bir bölgeydi. En iyi Yunan felsefesinin doğum yeri ( Milet'te ) ve MÖ 490 ve 480'de Yunanistan'ın Pers istilasına neden olan İyon İsyanı'nın yeri olarak bilinir.

    Anadolu'nun batı kıyıları, ticaret için büyük ölçüde su yollarının yakınında kalan Miken Uygarlığı'nın ( MÖ 1700 - 1100 civarı ) yerleşimcileri tarafından dolduruldu. İç kısım, Tunç Çağı Çöküşü'ne ( MÖ 1400 - MÖ 1200 civarı ) kadar Hititlerin imparatorluğunun ( MÖ 1250 - 1150 ) bir parçasıydı, ancak erişimleri İyonya olacak kıyı bölgesine kadar uzanmıyordu.

    Frigya krallığı, Hititlerin yıkılmasından sonra Karya, Lidya ve Mysia ile birlikte bölgede yükseldi ve bu son üçü, kuzeydeki Hermus Nehri'nin ağzından güneydeki Maeander'e kadar olan bölgeyi kontrol etti.

Bölgenin on iki İyon kenti şunlardı:

• Phokaia:
• Clazomenae
• Kolofon
• Teos
• Lebedus
• Efes
• Sakız adası
• Eritra
• Samos
• Priene
• Myus
• Milet

    Bu 12 kişi, MÖ 7. yüzyılda sosyo-dini bir pakt olan İyon Birliği'ni kurdu ve daha sonra Smyrna tarafından birleştirildi. Bölgenin nüfusu, kuzeyde Aeolian Yunanlıları, güneyde Dor Yunanlıları ve Mysia, Lidya ve Karya krallıklarının halkı ile çeşitliydi ve bunların hepsi ticaret yoluyla etkileşime girdi ve İyonyalılarla evlendi. Mikenliler tarafından kurulan ticaret limanları, Fenike ve anakara Yunanistan'dan tüccarları çekerek karışıma katkıda bulundu ve Miletli Thales ( MÖ 585 civarı ) ile başlayan ve diğer Sokratik Öncesi Filozoflar tarafından geliştirilen ilk bilimsel devrime yol açan verimli entelektüel atmosferi sağladığı düşünülmektedir.

    HERODOT'A GÖRE İYONYALILAR ISIMLERINI ATINA'NIN EFSANEVI KRALI İYON'DAN ALMIŞLARDIR.

    II. Kiros'un ( Büyük Kiros, MÖ 550 - 530 civarı ) MÖ 547'de Timbra Savaşı'nda Lidyalı Kroisos'u yenmesinden sonra, bölge Ahameniş Pers İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi ve MÖ 499'da halk, Atina ve Eretria tarafından desteklenen İyon İsyanı'nda ( MÖ 499 - 493 ) isyan etti. Misilleme olarak, I. Darius ( Büyük Darius, MÖ 522 - 486 ), MÖ 490'da Yunanistan'ın ilk Pers istilasını başlattı ve Maraton Savaşı'nda durduruldu. Oğlu ve halefi I. Xerxes ( hükümdarlık dönemi MÖ 486 - 465 ), MÖ 480'de ikinci istilayı başlattı ve bu istila da yenilgiye uğradı.

    İyonya, MÖ 335'ten sonra Büyük İskender'in imparatorluğunun bir parçası oldu ve MÖ 323'teki ölümünden sonra generalleri tarafından savaşıldı ve farklı bölgeler diğer tüm askeri angajmanlarla el değiştirdi. Sonunda esas olarak MÖ 189'da Roma'ya kaybeden Seleukos İmparatorluğu tarafından kontrol edildi ve Romalılar onu Bergama'nın Attalid Hanedanlığı'nın ( Bergama olarak da verilir ) kontrolü altına aldı. İyonyalılar, Roma Dönemi boyunca ve Osmanlı İmparatorluğu ( MS 1453'ten sonra kontrolü ele geçiren ) zamanına kadar bölgede yaşamaya devam ederek bölgenin zengin kültürüne katkıda bulundular.

İsim & Erken Tarih

    Herodot'a göre ( M.Ö. 484 - 425 / 413 ), İyonyalılar adlarını, halkı toplumsal düzenin kurulmasında dört kabileye ayıran Atina'nın efsanevi kralı İyon'dan almışlardır. Atina ile yakından ilişkiliydiler, ancak kendilerini Atinalılar olarak değil, İyonyalılar olarak görüyorlardı, ancak Herodot bu iddianın esasen anlamsız olduğunu belirtiyor:

    'İyonyalı' ismine diğer İyonyalılardan daha fazla bağlı oldukları doğrudur, bu yüzden saf İyonyalılar olduklarını iddia etmelerine izin verin. Bununla birlikte, aslında, isim kökenini Atina'ya kadar izleyebilen herkes için geçerlidir. ( I. Kitap; 147 )

    İyonyalılar aslen Mora Yarımadası'ndandı, ancak Herodot, Strabon ve Pausanias'a göre, Akhalılar tarafından sürüldü ve Atina'ya kaçtı. Daha sonra Anadolu'ya göç ederek kıyıların verimli bölgesine yerleştiler. Herodot bölge ve yerleşimcileri hakkında şunları söyler:

    İklim ve hava durumu açısından, bilinen tüm dünyada, bu İyonyalıların topluluklarını kurdukları yerden daha adil bir bölge yoktur. İyonya ile kuzey ve güneydeki topraklar arasında bir karşılaştırma yoktur, bazıları soğuk ve yağmurdan muzdariptir, diğerleri ise bunaltıcı derecede sıcak ve kurudur.

    Hepsi tam olarak aynı dili konuşmuyor, ancak dört farklı lehçe var. Milet en güneydeki İyon topluluğudur, onu Myus ve Priene takip eder; Bu yerler Karya'da bulunur ve birbirleriyle aynı lehçeyi konuşurlar. Bir de Lidya'da İyon toplulukları var – Efes, Kolophon, Lebedus, Teos, Clazomenae ve Phokaia, daha önce bahsettiğim yerlerde konuşulandan oldukça farklı bir lehçeyi paylaşıyorlar. İkisi adalarda ( yani Samos ve Sakız Adası ) bulunan üç İyon topluluğu daha vardır, diğeri ise Erythrae anakaradadır. ( I. Kitap; 142 )

    İyon Birliği, bu on iki kişi tarafından, Poseidon'a adanmış Panionium olarak bilinen tapınakta her yıl düzenlenen Panionik Festivali'nde kutlanan ortak kültürel inançların bir ifadesi olarak kuruldu. İyon Birliği hiçbir zaman siyasi veya askeri bir ittifak değil, ortak inançların ve tarihin tanınmasıydı. Paniyonik Festival, katılımcıların ortak bir bağı tanıdığı, ancak başka türlü sosyal olarak iyi geçinmediği veya sosyal olarak meşgul olmadığı büyük bir yıllık aile toplantısıyla karşılaştırılabilir.

    İYONYALILAR KENDILERI IÇIN BIR GEÇMIŞ VE KIMLIK YARATMIŞ GIBI GÖRÜNÜYORLAR VE BU NEDENLE, DIĞER HALKLAR KADAR GELENEKSEL ANLAYIŞLARA VE UYGULAMALARA BAĞLI DEĞILLERDI.

    Belirtildiği gibi, İyonyalıların MÖ 1150 dolaylarından beri bölgede oldukları anlaşılmaktadır, ancak Homeros'un bahsettiği MÖ 8. yüzyıla kadar orada tarihlerine dair hiçbir kayıt yoktur. Anadolu'nun tarihi kayıtlarına Arkaik Dönem'de ( M.Ö. 8. yüzyıl - 480 ) şehirlerini kurduktan sonra bölgeyi keşfettiklerinde ve Milet gibi bazı şehirlerin koloniler kurduklarında girerler. İyon şehir devletleri, MÖ 7. yüzyılda, Lidya Kralı Gyges'in ( hükümdarlık dönemi MÖ 680 - 645 ) Kolophon ve Milet'i fethettiği ve daha fazla Lidya istilasına zemin hazırladığı zaman yerel ve uzun mesafeli ticarette gelişiyordu.

Lidya ve Bilimsel Devrim

    İyonya, selefleri Gyges'in bölgeye yönelik politikalarını sürdüren Lidyalı Kroisos ( hükümdarlık dönemi MÖ 560 - 546 ) tarafından tamamen fethedildi. Herodot şöyle der:

    Efesliler, Kroisos'un saldırdığı ilk Yunanlılardı, ancak daha sonra tüm İyon ve Eolie şehirlerine birer birer saldırdı. Bunu yapmak için her zaman farklı sebepler verdi; Bazılarına karşı onları daha ciddi meselelerle suçlayarak daha ciddi suçlamalarda bulunabildi, ancak diğer durumlarda önemsiz suçlamalar bile getirdi. ( Kitap I.26 )

    Buna rağmen, Kroisos despot değildi ve İyon şehir devletlerine önemli bir özerklik tanıdı. Ayrıca şehirlerdeki bayındırlık işlerine katkıda bulundu, en ünlüsü Efes'teki Artemis Tapınağı'nın yeniden inşasına yaptığı bağışla. İyonya, en azından ruhen, her zaman olduğu gibi bağımsız bir bölge olarak, daha fazla düşünce ve ifade özgürlüğüne izin veren kolektif bir geçmişin bir tür yeniden hayal edilmesine devam etti. Bu, efsanevi İyon'u ataları ve kendilerini "gerçek İyonyalılar" olarak gördükleri iddialarıyla, Herodot'un belirttiği gibi, Atina soyundan gelen herkesin bir İyonyalı olduğu ve İyon için tarihsel bir temel bulunmadığı iddiasıyla öne sürülmektedir. İyonyalılar kendileri için bir geçmiş ve kimlik yaratmış gibi görünüyorlar ve bu nedenle, diğer halklar kadar geleneksel anlayışlara ve uygulamalara bağlı değillerdi.

    Bunun, MÖ 6. yüzyılda Milet'te başlayan bilimsel devrime yol açtığı düşünülmektedir. Bu durumda "bilimsel devrim" terimi, dünyanın yaratılışı ve nasıl işlediği ile ilgili eleştirel düşüncenin ortaya çıkışı olarak anlaşılmalıdır. Bu zamanda, kozmosun dünyadaki insanlarla günlük olarak etkileşime giren antropomorfik tanrılar tarafından yaratıldığı düşünülüyordu. Eğer bir dere ya da nehir belli bir şekilde akıyorsa, bunun nedeni, tanrıların, tıpkı bir ağaç şekline sahip oldukları gibi, sıkıntılarının ve çatışmalarının dağların, vadilerin ve mevsimlerin akışının biçimini yarattığını belirlemiş olmalarıydı.

    Miletli Thales, bilinen dünyanın bu yönlerinin hiçbirinin, zorunlu olarak, tanrıların eseri olmadığını, ancak doğal olarak meydana geldiğini ve eğer öyleyse, nedenlerinin bilinebileceğini iddia etti. O, gözlemlenebilir ve hatta görünmez fenomenlerin altında yatan formu sağlayan bir İlk Neden'in – evrenin temel "şeyleri" – olduğunu iddia eden ilk Yunan filozofudur. Bu İlk Neden'in su olduğu sonucuna vardı, çünkü esasen değişmeden kalırken biçim değiştirebilir ( buhar veya buz haline gelebilir ). Buhar sadece nadir görülen sudur; buz dondurulduğunda sudur.

    Thales "tanrıları" "enerjiler" ile değiştirdi ve "enerjiyi" "ruh" ( anima ) olarak ifade eder, çünkü hareket eden her şeyin bu hareketi sağlayan bir "güç kaynağına" sahip olması gerekir ve bu enerji doğal olarak meydana gelir, tanrılardan doğaüstü bir armağan değildir. Thales Babil'de okumuştu ve bazı alimlere göre, fikirlerini Babil ve Mısır dininden geliştirirken, diğerlerine göre orijinal bir düşünürdü. Bununla birlikte, ilk önce dünyanın işleyişinin gözlem ve deney yoluyla bilinebileceği sonucuna vardı, İyonya'nın ve başka yerlerin Sokratik öncesi filozoflarına liderliğini takip etmeleri için ilham verdi.

Pers ve İyon İsyanı

    Thales, Delfi'deki Kahin'den gelen mesajı Ahameniş İmparatorluğu'nu fethedeceği anlamına gelecek şekilde yanlış yorumlayan Kroisos, yenilgisine yol açan kampanyayı başlattığında Lidya ordusunda mühendis olarak görev yaptı. Kroisos, Pteria Savaşı'nda II. Kiros'la berabere kaldı ve daha sonra MÖ 547'de kış için terhis olmak üzere geri çekildi, ancak II. Kiros geleneksel savaş kurallarını görmezden geldi ve Lidya'nın başkenti Sardeis'te Kroisos'a yürüdü, Thymbra Savaşı'nda Lidya ordusunu yendi ve İyonya'yı da içeren Lidya'yı imparatorluğunun bir parçası olarak aldı. Herodot, İyonyalıların Lidya yenilgisine verdiği tepkiyi şöyle anlatır:

    İyonyalılar ve Aeolyalılar, Lidyalılar Persler tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra yaptıkları ilk şey, Sardeis'teki Kiros'a bir heyet göndermek oldu, çünkü ona boyun eğme şartlarının Kroisos'la aynı olmasını istiyorlardı. Cyrus, heyetin önerilerini dinledi ve onlara bir hikaye anlattı. Bir keresinde bir pipo sanatçısı denizde biraz balık gördüğünü ve kıyıya çıkacaklarını umarak pipolarını çaldığını söyledi. Umutları boşa çıktı, bu yüzden bir ağ kaptı, çok sayıda balığın üzerine attı ve onları içeri çekti. Balıkların etrafta dolanıp durduğunu görünce onlara, "Şimdi dans etmek iyi değil, çünkü pipolarımı çaldığımda dans etmeye istekli değildiniz" dedi. Kiros'un bu hikayeyi İyonyalılara ve Aeolyalılara anlatmasının nedeni, İyonyalıların aslında daha önce, Kroisos'a karşı ayaklanmalarını isteyen bir mesaj gönderdiğinde Kiros'u dinlemeyi reddetmeleriydi, oysa şimdi savaş bitti ve kazandı, istediklerini yapmaya hazırdılar. Mesajı şehirlerdeki İyonyalılara geri döndüğünde, hepsi savunma duvarları inşa ettiler ve Panionium'da buluştular - hepsi, yani, Lidya Kiros'la antlaşması yenilenen tek kişi olan Milezyalılar hariç. ( I. Kitap; 141 )

    Cyrus, İyon şehir devletlerine, Kroisos'un sahip olduğundan daha fazla olmasa da, aynı özerkliği teklif etti, ancak bu, her şehre yerleştirilen bireysel satrapın ( vali ) politikalarına bağlıydı. MÖ 499'da, Milet'in satrapı Histiaeus ( MÖ 49), I. Darius tarafından Susa'daki başkentine danışman olarak ( ve sadakatini tesis etmek ) davet edildi ve Histiaeus'un damadı Aristagoras ( MÖ 496 ), Histiaeus geri dönene kadar geçici satrap oldu. Aynı yıl, Nakşa'nın haklarından mahrum bırakılmış vatandaşlarından oluşan bir heyet, kendilerini yeniden kurmak için askeri yardım istemek üzere Aristagoras'a geldi ve Aristagoras, bunun kendisine nasıl fayda sağlayabileceğini görerek, fikri I. Darius'un kardeşi Artaphernes'e getirdi ve daha sonra Darius I'den onay aldı.

    Kampanya, Pers filosunun komutasındaki Pers amirali Megabates ( Artaphernes'in kuzeni ) ve İyonyalılara komuta eden Aristagoras ile başlatıldı. İkisi arasındaki bir kavgadan sonra, Megabates yaklaşmakta olan istila hakkında Naxos'a haber gönderdi ve filo geldiğinde, ada iyi bir şekilde güçlendirildi ve uzun bir kuşatmaya dayanmaya hazırlandı. Nakşa'yı küçültmek için aylarca süren beyhude çabalardan sonra, istila iptal edildi ve Aristagoras, yönetici olarak değiştirileceğinden korkarak, Perslere karşı isyan etmeyi seçti. Herodot'a göre, bir isyanın onu Milet'te iktidara getireceğini uman Histiaeus tarafından bu konuda teşvik edildi.

    İyonyalılar, Atina ve Eretria'nın desteğiyle, MÖ 498'de saldırılarını başlattılar ve eski Lidya Krallığı'nın satraplığının başkenti haline gelen Sardeis'i yaktılar. Persler, Efes Savaşı'nda Yunanlıları yenerek ve MÖ 493'te isyan bastırılana kadar avantajlarını zorlamaya devam ederek bir karşı saldırı başlattılar. Histiaeus, Artaphernes tarafından idam edildi ve Aristagoras savaşta öldürüldüğü Trakya'ya kaçtı.

İskender ve Romalılar

    Persler bölge üzerindeki kontrolü yeniden kurdular, ancak Yunanistan'ın Birinci Pers İstilası'ndan sonra 490'daki Maraton Savaşı'ndaki yenilgilerinden sonra kaybettiler. İyonya daha sonra Atina Delian Birliği ile Perslere karşı ittifak kurdu, ta ki Atina MÖ 404'te İkinci Peloponez Savaşı'nı kaybedene kadar, o sırada Sparta'nın kontrolü altındaydı ve daha sonra Ahameniş yönetimine geri döndü. İyon şehir devletleri, MÖ 335'te Pers'in fethinde Büyük İskender'e düştü ve ölümünden sonra, I. Seleukos Nicator ( hükümdarlık dönemi MÖ 305 - 281 ) altındaki Seleukos İmparatorluğu'nun bir parçası olana kadar Diadochi Savaşları'nda generalleri ( "halefleri" ) tarafından itiraz edildi.

    Kroisos ve Ahamenişler'de olduğu gibi, İyonya Seleukoslar altında bir dereceye kadar özerkliğini korudu ve insanlar aynı gelenekleri sürdürdüler ve daha önce olduğu gibi aynı tanrılara ibadet ettiler. Seleukos'un otoritesi azalmaya başladığında, Kral III. Antiochus ( Büyük, hükümdarlık dönemi MÖ 223 - 187 ), Küçük Asya'dakiler ( Anadolu ) da dahil olmak üzere isyanları bastırmak için imparatorluk boyunca kampanya yürüttü. Roma, İkinci Pön Savaşı'ndan ( MÖ 218 - 202 ) sonra bu dönemde zaten önemli bir güçtü ve III. Antiochus, Roma'nın genişlemesini durdurabileceğine inanarak, MÖ 190'da Magnesia Savaşı'nda onlarla karşılaştı ve burada yenildi. Sonuçta MÖ 188'de imzalanan Apamea Antlaşması, İyonya'yı Roma'ya verdi ve Roma, onu Bergama'daki Anadolu Attalid Hanedanlığı'nın kontrolü altına aldı.

Sonuç olarak

    İyonya, MÖ 129'a kadar Attalidler altında devam etti ve Attalid tahtının bir taklitçisi olan II. Eumenes, hızla ezilen bir isyana öncülük etti ve daha sonra bölge, Anadolu'nun geri kalanıyla birlikte Asya'nın Roma Eyaleti olarak ilhak edildi. Attalidler döneminde, Mısır'ın İskenderiye kentindeki Kütüphane'den sonra çağın en ünlü entelektüel merkezi olan Bergama Kütüphanesi kuruldu ve Roma yönetimi altında MS 114 - 117 yılları arasında Efes'te Celsus Kütüphanesi inşa edildi.

    Celsus Kütüphanesi ve bu dönemde inşa edilen diğer anıtlar ve bayındırlık eserleri, bölgedeki kültürel gelişmelere katkıda bulunan hüküm süren otoritenin uzun süredir devam eden geleneğini sürdürdü. Kütüphane söz konusu olduğunda, Tiberius Julius Acquila tarafından babasının onuruna yaptırılmıştır. Bu paradigmayı, Roma Dönemi sırasında ve sonrasında bölgede anıtlar yetiştiren başkaları izledi.

    İyonya Yunanlıları, Batı Roma İmparatorluğu'nu ve ardından MS 1453'te düşen Bizans İmparatorluğu'nu ve hatta 1922'ye kadar bölgeyi kontrol eden Osmanlı İmparatorluğu'nu geride bıraktı. İyonyalıların torunları günümüzde hala aynı bölgede yaşamakta ve atalarıyla aynı özgür sorgulama ruhunu korumaktadır. Antik İyon siteleri 19. yüzyılın sonlarında kazıldığından beri, çok yıllık bir turistik cazibe merkezi haline gelmiştir. Efes, 2015 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine girdi ve tarihi dünyanın en büyüleyicileri arasında yer alan bölgede çalışmalar halen devam ediyor.