Akad İmparatorluğu

    Akad İmparatorluğu, İncil'in Akkad olarak da adlandırdığı Akad şehri ve çevresindeki bölgede merkezi olan Mezopotamya'nın ilk eski imparatorluğuydu. İmparatorluk, Akadca ve Sümerce konuşanları tek bir yönetim altında birleştirdi. Akad İmparatorluğu, Arap Yarımadası'ndaki Dilmun ve Magan'a ( modern Bahreyn ve Umman ) kadar güneyde askeri seferler göndererek Mezopotamya, Levant ve Anadolu'da nüfuz kullandı.

    MÖ 3. binyıl boyunca, Sümerler ve Akadlar arasında yaygın bir iki dillilik içeren bir kültürel ortak yaşam gelişti. Bir Doğu Sami dili olan Akadca, MÖ 3. ve 2. binyıllar arasında konuşma dili olarak yavaş yavaş Sümercenin yerini aldı.

    Akad İmparatorluğu, kurucusu Akadlı Sargon'un fetihlerinin ardından MÖ 24. ve 22. yüzyıllar arasında siyasi zirvesine ulaştı. Sargon ve halefleri altında, Akad dili kısa bir süre için Elam ve Gutium gibi fethedilen komşu devletlere empoze edildi. Akkad bazen tarihteki ilk imparatorluk olarak kabul edilir, ancak bu terimin anlamı kesin değildir ve daha önce Sümerli hak iddia edenler vardır.

    Akad İmparatorluğu'nun düşüşünden sonra, Mezopotamya halkı sonunda Akadca konuşan iki büyük ulusta birleşti: kuzeyde Asur ve birkaç yüzyıl sonra güneyde Babil.

İmparatorluğun tarihi ve gelişimi

Sargon Öncesi Akkad

    Akad İmparatorluğu, adını Dicle ve Fırat Nehirlerinin genel birleştiği bölgede yerleşik olan Akkad bölgesinden ve kentinden alır. Akkad şehri henüz tespit edilememekle birlikte çeşitli metin kaynaklarından bilinmektedir. Bunlar arasında Sargon'un saltanatından önceye ait en az bir metin var. Akkad adının Akkad kökenli olmaması gerçeğiyle birlikte, bu, Akkad şehrinin Sargon öncesi zamanlarda işgal edilmiş olabileceğini düşündürmektedir.

Akadlı Sargon

    Sargon, Uruk Savaşı'nda Lugal-zage-si'yi yenip ele geçirdi ve imparatorluğunu fethetti. Akad dilindeki en eski kayıtlar Sargon zamanına aittir. Sargon'un mütevazı bir bahçıvan olan La'ibum veya Itti-Bel'in oğlu ve muhtemelen bir hierodule veya Ishtar veya Inanna'nın rahibesi olduğu iddia edildi. Asur döneminde Sargon ile ilgili bir efsane şöyle diyor:

    Annem bir şekil değiştirendi, babam bilmiyordum. Babamın erkek kardeşleri tepeleri severdi. Benim şehrim, Fırat'ın kıyısında yer alan Azurpiranu'dur ( yabani ot tarlaları ). Değişken annem bana hamile kaldı, beni gizlice doğurdu. Beni bir hasır sepetine koydu, kapağımı ziftle mühürledi. Beni üzerimden yükselmeyen nehre attı. Nehir beni taşıdı ve beni su çekmecesi olan Akki'ye taşıdı. Su çekmecesi Akki beni evlat edindi ve büyüttü. Su çekmecesi Akki, beni bahçıvan olarak atadı. Ben bahçıvanken İştar bana sevgisini verdi ve dört ve ( elli? ) … yıl boyunca krallık yaptım.

    Daha sonra Sargon adına ortaya atılan iddialar, annesinin bir “entu” rahibesi ( yüksek rahibe ) olduğu şeklindeydi. İddialar, yalnızca yüksek konumdaki bir aile böyle bir konuma ulaşabileceğinden, bir soylu soyağacı sağlamak için yapılmış olabilir.

    Aslen Sami adı Ur-Zababa olan Kiş kralının sakisi ( Rabshake ) olan Sargon, böylece sulama kanallarını temizleme görevinden sorumlu bir bahçıvan oldu. Bu dönemde kraliyet sakisi, aslında önemli bir siyasi konumdu, krala yakındı ve konumun başlığının ima etmediği çeşitli üst düzey sorumluluklara sahipti. Bu, aynı zamanda ilk askerleri olarak da hizmet etmiş olabilecek disiplinli bir işçi grubuna erişmesini sağladı. Ur-Zababa'nın yerini alan Sargon, kral olarak taç giydi ve yabancı fetih kariyerine başladı. Dört kez Suriye ve Kenan'ı işgal etti ve üç yılını "batı" ülkelerini Mezopotamya ile "tek bir imparatorlukta" birleştirmek için tamamen boyun eğdirerek geçirdi.

    Ancak Sargon, bu süreci daha da ileri götürerek çevredeki birçok bölgeyi fethederek batıya Akdeniz'e ve belki de Kıbrıs'a ( Kaptara ) kadar uzanan bir imparatorluk yarattı; kuzeye, dağlara kadar ( sonraki bir Hitit metni onun Burushanda'lı Hatti kralı Nurdaggal ile Anadolu'da savaştığını iddia eder ); Elam üzerinden doğuya; ve güneyde Magan'a ( Umman ) kadar - sözde 56 yıl hüküm sürdüğü bir bölge, ancak yalnızca dört "yıl adı" hayatta kaldı. Daha önceki muhalif hükümdarları, sadakatin böylece sağlanacağı memleketi olan Akkad'ın soylu vatandaşlarıyla değiştirerek toprakları üzerindeki hakimiyetini pekiştirdi.

    Ticaret, Anadolu'nun gümüş madenlerinden modern Afganistan'daki lapis lazuli madenlerine, Lübnan'ın sedirlerine ve Magan'ın bakırına kadar uzanıyordu. Sümer ve Akkad şehir devletlerinin bu konsolidasyonu, Mezopotamya'nın artan ekonomik ve politik gücünü yansıtıyordu. İmparatorluğun ekmek sepeti, Asur'un yağmurla beslenen tarım sistemiydi ve imparatorluk buğday üretimini kontrol etmek için bir kaleler zinciri inşa edildi.

    Zaferlerinin anısına Akdeniz kıyılarına Sargon'un heykelleri dikildi ve fethedilen toprakların ganimetleriyle memleketlerinde şehirler ve saraylar inşa edildi. Elam ve Mezopotamya'nın kuzey kesimi ( Asur / Subartu ) da boyun eğdirildi ve Sümer'deki isyanlar bastırıldı. Kenan'a ve Gutium kralı Sarlak'a karşı yapılan seferlerin yıllarına tarihlenen sözleşme tabletleri bulundu. Ayrıca "dört bölge"ye - kuzeyde ( Asur ), güneyde ( Sümer ), doğuda ( Elam ) ve batıda ( Martu ) Akkad'ı çevreleyen toprakları boyun eğdirmekle övünüyordu. En eski tarih yazımı metinlerinden bazıları, Babil şehrini ( Bab-ilu ) Akkad yakınlarındaki yeni yerinde yeniden inşa ettiğini öne sürüyor.

    Sargon, uzun yaşamı boyunca Sümer tanrılarına, özellikle hamisi İnanna'ya ( İştar ) ve Kiş'in savaşçı tanrısı Zababa'ya özel bir hürmet gösterdi. Kendisini "Anu'nun meshedilmiş rahibi" ve "Enlil'in büyük ensisi" olarak adlandırdı ve kızı Enheduanna, Ur'daki tapınakta Nanna'ya rahibe olarak atandı.

    Saltanatının sonlarına doğru sıkıntılar arttı. Daha sonraki bir Babil metni şöyle der:

    Yaşlılığında, bütün topraklar ona karşı ayaklandı ve onu Akkad'da  ( şehirde ) kuşattılar [ ama ] savaşa çıktı ve onları yendi, onları devirdi ve geniş ordularını yok etti.

    Awan Kralı liderliğindeki bir koalisyon ordusunu mağlup ettiği ve mağlupları kendi tebaası olmaya zorladığı "Elam" kampanyasına atıfta bulunuyor.

    Ayrıca kısa bir süre sonra başka bir isyan gerçekleşti:

    Subartu ( Asur'un dağlı kabileleri ) yukarı ülke - onlar da sırayla saldırdı, ancak onlar onun kollarına teslim oldular ve Sargon onların yerleşim yerlerini kurdu ve onları ağır bir şekilde vurdu.

Rimush ve Manishtushu

    Sargon muhalefeti yaşlılığında bile ezmişti. Bu zorluklar, imparatorluğu elinde tutmak için çok mücadele eden ve bazıları tarafından öldürülene kadar başarılı olan Rimuş'un dokuz yıllık hükümdarlığı sırasında ( MÖ 2278 - 2270 ) isyanların patlak verdiği oğullarının saltanatında kendi saray mensupları yeniden patlak verdi.. Yazıtlarına göre, yaygın isyanlarla karşı karşıya kaldı ve onun yıkımlarından Ur, Umma, Adab, Lagash, Der ve Kazallu şehirlerini isyancı ensis'ten geri almak zorunda kaldı: Rimuş, Sümer şehir devletlerinin toplu katliamını ve büyük ölçekli yıkımını başlattı ve titiz kayıtlar tuttu..

   Büyük Sümer şehirlerinin çoğu yok edildi ve Sümer insani kayıpları çok büyüktü:

    Rimush'un ağabeyi Manishtushu ( MÖ 2269 - 2255 ) onun yerini aldı. İkincisi, kendisine karşı toplanan ve günümüz Birleşik Arap Emirlikleri ve Umman'dan oluşan Arap öncesi ülkelerinin kontrolünü ele geçiren 32 krala karşı bir deniz savaşı vermiş görünüyor. Başarıya rağmen kardeşi gibi o da bir saray komplosunda suikasta kurban gitmiş gibi görünüyor.

Naram-Sin

    Manishtushu'nun oğlu ve halefi Naram-Sin ( MÖ 2254 - 2218 ), geniş askeri fetihler nedeniyle, "Dört çeyreğin kralı Kral Naram-Sin" imparatorluk unvanını aldı ( Lugal Naram-Sîn, Šar kibrat ' arbaim ), tüm dünyaya bir referans olarak dörtte dört. Ayrıca, kralların yalnızca halkın tanrılara karşı temsilcisi olduğu şeklindeki önceki dini inanca karşı, Sümer kültüründe ilk kez "Agade'nin tanrısı ( Sümerce = DINGIR, Akadca = ilu )" ( Akkad ) olarak hitap edildi. . Saltanatının başında isyanlarla da karşılaştı, ancak onları hızla bastırdı.

    Naram-Sin ayrıca Akadların Ebla'nın yanı sıra Armanum ve kralının fethini de kaydetti. Armanum'un yeri tartışılıyor: bazen Ebla tabletlerinde konumu da tartışılan Armi olarak bahsedilen bir Suriye krallığı ile özdeşleştirilir; tarihçi Adelheid Otto, Ebla ile Tell Brak arasındaki Fırat Nehri üzerindeki Tell Banat kompleksindeki Bazi Kalesi ile özdeşleştirirken, Wayne Horowitz gibi diğerleri onu Halep ile özdeşleştiriyor. Ayrıca, bilim adamlarının çoğu Armanum'u Suriye'ye yerleştirirken, Michael C. Astour Armanum'un kuzey Irak'taki Hamrin Dağları'nın kuzeyinde olduğuna inanıyor.

    Suriye'yi daha iyi denetlemek için, Cezire'nin Habur Nehri havzasının kalbindeki bir kavşak olan Tell Brak'ta bir kraliyet konutu inşa etti. Naram-Sin, kendisi de isyan eden Magan'a karşı kampanya yürüttü; Naram-Sin, "Magan'a karşı yürüdü ve kralı Mandannu'yu şahsen yakaladı" ve burada ana yolları korumak için garnizonlar kurdu. Başlıca tehdit kuzey Zagros Dağları, Lulubiler ve Gutyalılardan geliyor gibiydi. Lullubi'ye karşı bir kampanya, şimdi Louvre'da bulunan "Naram-Suen'in Zafer Steli" nin oyulmasına yol açtı. Hitit kaynakları, Akkadlı Naram-Sin'in Anadolu'ya girerek Hitit ve Hurri kralları Hattili Pamba, Kaneşli Zipani ve diğer 15 kişiyle savaştığını iddia ediyor. Bu yeni bulunan Akad serveti, iyi huylu iklim koşullarına, büyük tarımsal fazlalara ve diğer halkların servetlerine el konulmasına dayanmış olabilir.

    Ekonomi son derece planlıydı. Tahıl temizlendi ve şehrin çömlekçileri tarafından yapılan standart kaplarda tahıl ve yağ tayınları dağıtıldı. Vergiler, şehir duvarları, tapınaklar, sulama kanalları ve su yolları da dahil olmak üzere kamu duvarlarındaki ürün ve işçilik üzerinden ödendi ve büyük tarımsal fazlalar üretildi.

    Daha sonraki Asur ve Babil metinlerinde, Sümerce LUGAL KI-EN-GI KI-URI veya Akadca Šar māt Šumeri u Akkadi'de olduğu gibi, Akkad adı Sümer ile birlikte kraliyet unvanının bir parçası olarak görünür ve "Sümer ve Akad kralı" anlamına gelir.. Bu unvan, güney Mezopotamya'nın entelektüel ve dini merkezi olan Nippur'un kontrolünü ele geçiren kral tarafından üstlenildi.

    Akad döneminde, Akad dili Orta Doğu'nun lingua franca'sı haline geldi ve resmi olarak yönetim için kullanıldı, ancak Sümer dili sözlü ve edebi bir dil olarak kaldı. Akadcanın yayılması Suriye'den Elam'a kadar uzandı ve Elam dili bile geçici olarak Mezopotamya çivi yazısıyla yazıldı. Akkad metinleri daha sonra Mısır'dan ( Amarna Dönemi'nde ) ve Anadolu'dan İran'a ( Behistun ) kadar uzak yerlere yolunu buldu.

Sümer krallarının teslimiyeti

    Bazı Sümer hükümdarlarının Akad İmparatorluğu'na teslimiyeti, MÖ 2230 - 2210 dolaylarında Lagaş ( "Shirpula" ) valisi ( ensi ) Lugal-ushumgal gibi Sümer hükümdarlarının mühür yazıtlarında kayıtlıdır. Lugal-ushumgal'ın çeşitli yazıtları bilinmektedir, özellikle de ondan Lagaş valisi ve o sırada Naram-Sin'in vassalı ( arad, "hizmetkarı" veya "köle") ve halefi olarak söz eden mühür baskıları bilinmektedir. Shar-kali-sharri. Bu mühürlerden biri şunu ilan eder:

    "Agade'nin kudretli Tanrısı Naram-Sin, dünyanın dört bir köşesinin kralı, Lagash'ın yazıcısı Lugalushumgal, ensi senin hizmetkarın."

    Adab'ın hükümdarı Meskigal gibi Lugalushumgal'ın da Akad İmparatorluğu'nun işbirlikçisi olduğu düşünülebilir. Ancak daha sonra Lugal-ushumgal'ın yerini, Akad gücü azalırken Shar-Kali-Sharri'den bağımsızlığını kazanan, "Lagaş Kralı" unvanını alan ve ünlü Lagaş İkinci Hanedanlığını başlatan Puzer-Mama aldı.

Akkad imparatorluğunun çöküşü

    Akkad imparatorluğu, belki de MÖ 22. yüzyılda, kuruluşundan sonraki 180 yıl içinde düştü ve Üçüncü Ur Hanedanı'na kadar önemli bir emperyal otoritenin olmadığı bir "Karanlık Çağ" başlattı. Bölgenin siyasi yapısı, şehir devletleri tarafından yerel yönetişimden önceki statükoya dönmüş olabilir.

    Shu-turul, bazı merkezi otoriteyi yeniden kurmuş gibi görünüyor, ancak imparatorluğun, Gutiler olarak bilinen Zagros Dağları'ndan gelen barbar halkların işgalinden sonunda tamamen çökmesini engelleyemedi.

    Gutian dönemi veya ne kadar sürdüğü hakkında çok az şey biliniyor. Çivi yazılı kaynaklar, Gutians yönetiminin tarımı, yazılı kayıtları veya kamu güvenliğini sürdürme konusunda çok az endişe gösterdiğini öne sürüyor; söylendiğine göre tüm çiftlik hayvanlarını Mezopotamya'da serbestçe dolaşmaları için serbest bıraktılar ve kısa süre sonra kıtlığa ve tahıl fiyatlarının fırlamasına neden oldular. Sümer kralı Ur-Nammu ( MÖ 2112 – 2095 ), hükümdarlığı sırasında Gutileri Mezopotamya'dan temizledi.

    Shar-kali-shari'nin ölümünden sonra Akad İmparatorluğu'nu anlatan Sümer Kral Listesi şöyle der:

    Kral kimdi? Kim kral değildi? kral Irgigi; Nanum, kral; Kral im; Kral Ilulu—dördü kraldı ama yalnızca üç yıl hüküm sürdüler. Dudu 21 yıl hüküm sürdü; Dudu'nun oğlu Şu-Turul 15 yıl hüküm sürdü. ... Agade yenildi ve krallığı Uruk'a taşındı. Uruk'ta Ur-ningin 7 yıl, Ur-ningin'in oğlu Ur-gigir 6 yıl hüküm sürdü; Kuda 6 yıl hüküm sürdü; Puzur-ili 5 yıl, Ur-Utu 6 yıl hüküm sürdü. Uruk silahlarla vuruldu ve krallığı Gut orduları tarafından götürüldü.

    Bununla birlikte, Akkad kralı Dudu ve Shu-turul'a atıfta bulunan birkaç eser dışında, bu sonraki Akad veya Uruk krallarından herhangi birini doğrulayan bilinen hiçbir yıl adı veya başka arkeolojik kanıt yoktur. Uruk'un adı geçen kralları, Akkad'ın son krallarının çağdaşları olabilir, ancak her halükarda çok belirgin olamazlardı.

    Gut ordularında ( ilk hüküm süren ) isimsiz bir kral; ( o zaman ) Imta 3 yıl kral olarak hüküm sürdü; Şulme 6 yıl hüküm sürdü; Elulumesh 6 yıl hüküm sürdü; Inimbakesh 5 yıl hüküm sürdü; Igeshuash 6 yıl hüküm sürdü; Iarlagab 15 yıl hüküm sürdü; Ibate 3 yıl hüküm sürdü; … 3 yıl hüküm sürdü; Kurum 1 yıl hüküm sürdü; … 3 yıl hüküm sürdü; … 2 yıl hüküm sürdü; Iararum 2 yıl hüküm sürdü; Ibranum 1 yıl hüküm sürdü; Hablum 2 yıl hüküm sürdü; Hablum oğlu Puzur-Sin 7 yıl hüküm sürdü; Iarlaganda 7 yıl hüküm sürdü; … 7 yıl hüküm sürdü; … 40 gün hüküm sürdü. Toplam 21 kral 91 yıl 40 gün hüküm sürdü.

    MÖ 2112 ve MÖ 2004, III. Ur dönemi olarak bilinir. Belgeler yeniden Sümerce yazılmaya başlandı, ancak Sümerce tamamen edebi veya ayinle ilgili bir dil haline geliyordu, tıpkı Latince'nin daha sonra Orta Çağ Avrupa'sında olacağı gibi.

    Akad imparatorluğunun sonunun bir açıklaması, Akad hanedanının diğer bağımsız güçlü şehir devletleri üzerindeki siyasi üstünlüğünü sürdürememesidir.