Türk Kimliğinin İzleri: Göktürk Yazıtları

    Uçsuz bucaksız bir bozkırın ortasında anavatanlarını işaretler gibi zamana karşı duruyorlar...

    Moğolistan gibi bir coğrafyada böylesine bir ovada yıldırımların ve fırtınaların yıprattığı tek yükselti olmanın bedelini ödemiş olsalar da, Türk kimliğinin simgesi ve Türk kültürünün kaynağı olarak var olmaya devam ediyorlar.

    Göktürk Yazı ( Orhun Yazıtları ) Türklerin hazinesidir… Yazıtlar, Büyük Hun İmparatorluğu'ndan sonra Asya'nın ikinci büyük Türk devleti olan Göktürk dönemine kadar uzanmaktadır. Bu yazıtlar, Türk isminin ve Türk milletinin yer aldığı ilk yazılı belgelerdir. Türkçenin kaynağı, aşiretten millete geçişin delili olan tarih taşa yazılmıştır...

Anıtsal yazıtlar

    Bu yazıtlara mezar taşları demek mümkün değil. Göktürk'ün tarihini, yaşamlarını, inançlarını, mücadelelerini ve idari sistemlerini anlatan bu anıtlar, daha çok siyasi bir hafıza, bir beyanname… Aslında yazıtlar ama heybetli oldukları için çoğu zaman “anıt” olarak anılıyorlar.

Bir kamu hesap verebilirliği belgesi

    Aynı bölgede Orhun alfabesiyle yazılmış altı yazıt bulunmuştur. Bu yazıtlar hem dili hem de üslupları açısından önemli metinlerdir. İçindekiler açısından yazıtlar, dönem insanlarının yaşamı ve gelenekleri hakkında pek çok bilgi vermektedir. Kitabeler arasında Göktürklerin efsanevi üçlüsü Bilge Han, kardeşi Başkomutan Kül Tigin ve büyük devlet adamı Tonyukuk öne çıkıyor. Devlete ve halkına hesap verme kaygısıyla yazılan bu yazıtlar, dönemin tarihini, devletin ve milletin karşılıklı görevlerini ve o dönemde o dönemde yaşanan olayları yansıtması açısından dikkate değer belgelerdir. En gerçekçi ayrıntılar…

Harika bir keşif

    “Orhun Abideleri” kitabının yazarı Prof.Dr.Muharrem Ergin, bugün artık yaşamayan Türkolog ve alim, bu yazıtlar üzerinde yapılan araştırmaların isimlerinin bile bir kitap oluşturabileceğini söylediğinde haksızlık yapmadı. 1722'den beri bilim adamlarını meşgul eden bu taşlar hakkında tüm dünyada birçok dilde araştırmalar yapılmıştır. Anıtların keşfinin tarihi uzundur; 1709'da Poltava Savaşı sırasında Ruslar tarafından esir alınan İsveçli subay J. Von Strahlenberg Sibirya'ya gönderildi. J. Von Strahlenberg, 13 yıllık sürgünü sırasında, anlamadığı bir dilde yazılmış anıtlar üzerinde gözlemler yaptı.

    1722'de ülkesine döndükten sonra Strahlenberg'in araştırması yayınlandı ve dikkat çekti. Aynı dönemde Alman botanikçi D.Messerschmidt, Sibirya'da bulunan, yazıtları gören ve bu anıtları 1720 yılında Petersburg Bilimler Akademisi'nde yazılı bir sunumla tanıttı. Kitabelerin bilim adamlarının ilgisini çekmesi, Güney Sibirya'nın Yenisey vadilerinde Yenisey yazıtlarının bulunmasına yol açtı. Orhun anıtlarından bir veya iki asır öncesine tarihlenmektedir. Yüzlerce heykel, balbal, şehir kalıntıları, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri ve sunak taşları da bulundu.

Gizem açığa çıktı

    1890'lardan itibaren karaya gelen ve yazıtları araştıran Rus ve Fin bilim adamları, anıtların fotoğraflarını çektiler ve bu, gizemin açığa çıkmasının başlangıcı oldu. En büyük katkı Danimarkalı bilim adamı Vilhelm Thomsen'den geldi. Vilhelm Thomsen, önce anıtlarda sıkça bulunan tengri, Türk ve Kul Tigin'in sözlerini çözdükten sonra tüm anıtları okudu ve Bilge Han ve Kul Tigin'in yazıtlarını okuduğunu dünyaya duyurdu. Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi, 15 Aralık 1893'te. Amerikada Orhun Yazıtları üzerine doktorasını yaparken, 1965 yılında Orhun Türkçesinin grameri ve yazıtların analizi üzerine çalışan Türk dilbilimci, araştırmacı ve yazar Talat Tekin'in adını anmalıyız.

Birlik mesajları

    Yaklaşık 1300 yıllık bir dönemde yıldırım düşmesi sonucu ağır hasar gören Kul Tigin anıtı 732 tarihlidir. Bilge Han, güçlü bir devletin oluşumunda aktif rol oynayan ağabeyine anıt yaptırır ve han olması. O ve Kul Tigin'in yeğeni Yolluğ Tigin yazıtları yazarlar. Yazıt, birlik ve bütünlük mesajlarını ve Göktürk tarihindeki olayları içerir. Dört yüzlü kireçtaşı anıtının doğu tarafında Göktürk harflerinin bulunduğu Türkçe bir metin, batı tarafında ise Tang İmparatoru tarafından Kül Tigin'in ölümü nedeniyle gönderilmiş bir Çince mesaj yer almaktadır.

    Bu yazıtta Türk - Çin dostluğu, Türk imparatorluğu ve Kul Tigin övgüyle karşılanmaktadır: “Özellikle uzaktan ve yakın herkesin öğrenmesi için harika bir yazıt yaptık, Böylece, ortak başarılarının ihtişamı, gelecekteki sınırsız nesillerin zihninde her gün canlanacak. " ve "Böyle adamların sonsuza kadar ayakta kalacağının kesin olmadığını kim söyleyebilir? Şanslı haberleri sonsuza dek duyurmak için şimdi dağ kadar yüksek bir anıt dikiliyor. "

    Yazıtta sonradan eklenen Göktürk harflerinin yer aldığı iki satır vardır. Tüm Türk boylarının ortak damgası olduğuna inanılan dağ keçisi damgası ve kurttan süt emen çocukların tasviri yazıtta dikkat çekiyor. Başlangıçta kaplumbağa kaidesinin üzerinde duran yazıt, kaplumbağa kaidesi kırıldıktan sonra 1911'de sunak taşına kesilmiş granit bir blok üzerine yerleştirildi.

Oğuldan babaya

    Kul Tigin yazıtından bir kilometre uzaklıktaki Bilge Han anıtı 735 tarihlidir. Kendisinden sonra han olan oğlu, Bilge Han'ın ölümünden bir yıl sonra dikilmiştir. Batı cephesinde neredeyse tamamen silinmiş olan Çin yazıtının üzerinde Türkçe yazıt devam ediyor. Kul Tigin'in ölümünden sonra da olaylar var. Bu anıt, yeğeni Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır. Anıtın çevresinde diğerlerinde olduğu gibi mezar kalıntılarının yanı sıra heykeller, balballar ve taşlar bulunmaktadır.

Baş komutan anlatıcıdır

    Başkomutan Tonyukuk, Bilge Han ve Bilge Han'ın babası ve İlteriş Han'ın amcası Kapgan Han'ın sadrazamıdır. İlteriş Kağan isyanına katılır ve o günden Bilge Kağan dönemine kadar devlet idaresinin baş yardımcısı olarak kalır. Tonyukuk anıtının 716 yılında yaşlılık döneminde dikilmesini emreder. Kitabenin anlatıcısı Tonyukuk'tur. Kitabedeki yazılar diğerlerine göre daha özensiz ve aşınmış olup, bezemeleri daha mütevazıdır. Yazıtlar, Göktürk Türklerinin Çin esaretinden nasıl kurtulduklarını, kurtuluş savaşının nasıl gerçekleştiğini ve Tonyukuk'un ne yaptığını anlatıyor.