Sümer Tabletleri: Bilinen En Eski Yazılı Dilinin Doğuşu

    Sümer dili eski Mezopotamya'da geliştirildi ve bilinen en eski yazı dilidir. Bu dil çivi yazısı olarak bilinen ve daha sonra Mezopotamya ve komşu bölgelerde ortaya çıkan Akadca, Elamca ve Hititçe dahil olmak üzere diğer diller tarafından uyarlanan bir yazıyla yazılmıştır.

Sümer Tabletleri

    Modern dünyada kağıt ( ve çeşitli elektronik cihazlar ), yazının yapıldığı ortamdır. Ancak Sümerler kağıdı icat etmediler ve çivi yazısı için farklı bir araç kullandılar. Belgeler ve metinler Sümerler tarafından kağıttan daha fazla dayanıklılık avantajına sahip olan kil tabletlere yazılmıştır. Bunun sonuçlarından biri, çok sayıda Sümer kil tabletinin bin yıl boyunca hayatta kalması ve arkeologlar tarafından ortaya çıkarılmasıdır. Sümer dili deşifre edildikten sonra , bu tabletlerden çok fazla bilgi elde edilebilirdi.

    Sümer dili bir dil izolatı olarak kabul edilir, bu da şu anda onunla ilgili bilinen bir dil olmadığı anlamına gelir. Bu dil , güney Mezopotamya'da ( günümüz Irak'ın güneyinde ) bulunan Sümer uygarlığında ortaya çıktı ve ilk olarak MÖ 3100 civarında doğrulandı. Takip eden binyılda Sümer uygarlığı ve onunla birlikte dilleri gelişti.

    MÖ 24. yüzyılda kuzey ve güney Mezopotamya , dünyanın ilk imparatorluğunu yaratan Akadlar altında birleştirildi. Akad dili yavaş yavaş Sümerce'nin yerini konuşma dili olarak aldı. Bununla birlikte, Sümer dili, kullanımı büyük ölçüde azalmasına rağmen, çok daha uzun bir süre yazı dili olarak devam etti. Yazılı Akadca, Hıristiyanlık döneminin başlarında kullanılmaz hale geldi ve bu olaydan kısa bir süre önce Sümercenin soyu tükendi.

Sümer Tabletlerinde Hangi Yazı Var?

    Sümer yazısı, tesadüfen, 18. yüzyılın başlarından kalma nispeten modern bir terim olan çivi yazısı olarak bilinir . Bu kelime Latince ve Orta Fransızca köklerden türetilmiştir ve 'kama şeklinde' anlamına gelir. Bu, kama şeklindeki karakterleri sayesinde kolayca tanındığından, senaryonun uygun bir açıklamasıdır.

    Çivi yazısının MÖ 8000 civarında ortaya çıktığına ve ekonomik amaçlar için geliştirildiğine inanılmaktadır. Başlangıçta, bu komut dosyası , ticari malları ve canlı hayvanları grafik olarak temsil etmek için kullanılan piktogramlar şeklini aldı . Bu malları temsil eden küçük kil jetonlar yapıldı ve mühürlü kil zarflara yerleştirildi. Zarfın içindekileri göstermek için dış yüzeyindeki kile bir jeton bastırılırdı.

    Zaman geçtikçe Sümerler, kile kendilerinin yazarak belirteçleri değiştirebileceklerini fark ettiler ki bu çok daha kolay olurdu. Zamanla, semboller stilize edildi, yazma sürecini basitleştirdi ve çivi yazısının doğuşuyla sonuçlandı. Kil jetonları ve çivi yazısı arasındaki bu bağlantı, 1970'lerde Fransız bir arkeolog olan Denise Schmandt-Besserat tarafından yapıldı.

    Sümerli tüccarlar, ticari malların türü dışında, miktarlarını takip etmekle de ilgilendiler ve bu, çiviyazısında sayı sisteminin gelişmesine yol açtı. Bir önceki paragrafta bahsedildiği gibi, Sümerler ticari malların türünü temsil etmek için kil jetonları kullandılar. Bu belirteçler, nesnelerin sayısını da temsil ediyordu.

    Örneğin, 10 somun ekmek kaydedilecek olsaydı, bu eşyadan 10 kil jeton yapılırdı. Gerçek nesnelerin miktarının belirteçlerinkiyle eşleştiğini doğrulamak için, yalnızca nesneleri ve belirteçleri saymak gerekir.

    Bu teknik yazışma sayımı olarak bilinir ve Sümer uygarlığının ortaya çıkmasından çok önce kullanılıyordu , ancak bunun yerine tally belirteçleri gibi başka tür sayaçlar kullanıldı. Bu teknik basitti ve özellikle bir tüccarın çok miktarda malla uğraşmak zorunda kalması durumunda zahmetli olmasına rağmen işe yarıyordu. Çivi yazısının geliştirilmesinden sonra, kil jetonların yerini kil tabletlerdeki yazıtlar aldı ve bu da kaydı kolaylaştırdı.

    Bununla birlikte, bu miktarı temsil etmek için bir somun ekmeğin sembolünü 10 kez çizmek hala çok verimli değildi. Bu nedenle, Sümerler, kayıt sürecini daha da basitleştirecek olan, mal miktarlarının soyut sembollerle temsil edildiği sayısal bir sistem geliştirdiler.

    Çivi yazısı, taş, metal ve ahşap dahil olmak üzere çeşitli malzemeler üzerine yazılmıştır. Sümerlerin ( ve bu yazıyı kullanan diğer uygarlıkların ) tercih ettiği araç ise kil tabletti. Bir kalem ( genellikle kamıştan yapılır ) kullanarak bir yazıcı, istenen karakterleri daha sonra güneşte kurutulacak olan yumuşak bir kil bloğuna yazardı.

    Bu tabletler kırılgandı ve suya batırılarak ve yeni tabletler oluşturularak geri dönüştürülebilirdi. Diğer tabletler fırınlarda ( veya bir bina yandığında kasıtsız olarak ) ateşlendi, bu da onları sert ve dayanıklı hale getirdi, böylece arkeolojik kayıtlarda hayatta kalmalarını ve arkeologlar tarafından keşfedilmelerini sağladı.

Sümer tabletleri nerede keşfedildi?

    Bazı yerlerde az miktarda kil tablet bulunurken, diğerlerinde bu malzemenin geniş depoları ortaya çıkarılmıştır. Daha önce de belirtildiği gibi çivi yazısı ve kil tabletler sadece Sümerler tarafından değil, Mezopotamya ve komşu bölgelerdeki diğer uygarlıklar tarafından da kullanılmıştır. Bu nedenle, bu sitelerden bazılarının Sümer diline değil, başka dillere ait kil tabletler içerdiği sonucu çıkar .

    Aslında, Akad dilinin Akad İmparatorluğu'nun yükselişini takiben bölgenin ortak dili haline geldiği düşünülürse, Akad kil tabletlerinin kalıntılarının keşfedildiği birkaç yer var. Bu siteler arasında Ashurbanipal Kütüphanesi ( yaklaşık 30000 kil tablet ), Assur ( 16000'den fazla kil tablet ) ve Mari ( yaklaşık 25000 kil tablet ) bulunmaktadır.

    Önemli sayıda Sümer kil tabletinin bulunduğu yerler arasında Drehem ve Ebla bulunur. İlki, Sümer şehri Nippur'un yaklaşık 10 kilometre ( 3 mil ) güneyinde yer alır ve 15.000'den fazla kil tablet vermiştir. Ebla Suriye'de bulunur ve kil tabletleri hem Sümer hem de Eblaite'de binlercedir . Bu kil tabletlerin içeriğini anlamak için önce Sümer dilinin deşifre edilmesi gerekecekti.

    Neyse ki, kil tabletler iki bölgeden çıkarıldığı sırada, yani 20. yüzyılda Sümer dilinin deşifresi çoktan yapılmıştı. Çivi yazısının deşifresi, 19. yüzyılın başlarında, bilim adamlarının Ahameniş İmparatorluğu'nun geride bıraktığı anıtsal yazıtları ele almaya başladıkları zaman başladı.

    Bu imparatorluk tarafından kullanılan dil, çivi yazısı senaryosunun ( Eski Pers çivi yazısı olarak bilinir ) bir varyasyonu kullanılarak yazılan Eski Farsça idi. Bu yazı deşifre edildikten sonra, bilim adamları Ahameniş yazıtlarının aslında üç dilden oluştuğunu ve hepsinin aynı şeyden bahsettiğini anladılar. Bu nedenle, Eski Farsça deşifre edildikten sonra diğer iki yazı da incelenebilirdi.

    Diğer iki dilin ise Elamca ve Akadca olduğu belirlendi. Çivi yazısıyla yazılmış diğer dillerin yorumlanması için bir prototip sağladığı için ikincisinin deşifre edilmesi önemli bir gelişmeydi. Başlangıçta, bilginler Sümercenin Akadcayı belirtmenin özel bir yolu olduğuna inanıyorlardı ve ancak 20. yüzyılda hatalarını fark ettiler ve Sümerceyi tamamen ayrı bir dil olarak kabul ettiler. Sümerce izole bir dil olduğundan, yapısı bilinen herhangi bir dille ilgisizdir, bu da onun çevirisini bilim adamları için bir meydan okuma haline getirir.

    Bununla birlikte, Sümer , yaşayan bir dil olarak ölümünden sonra bile Babil rahipleri tarafından kullanılmaya devam etti . Sonuç olarak, dilbilgisi listeleri ve kelime dağarcığı derlenirken, birçok dini metnin Babilceye harfiyen tercümeleri yapıldı. Günümüze ulaşan metinler, bugün bilim adamlarına üzerinde çalışabilecekleri bol malzeme sağlıyor.

    Daha önce de belirtildiği gibi, çivi yazısı mal akışını takip etmek için bir araç olarak geliştirildi. Bu, örneğin Drehem'den gelen kil tabletlerde görülmektedir ve üzerinde "Urazagnuuna, Nirnbati'den 21 koyun, 2 kuzu, 36 çocuk, denetimden geçmiştir." ve “Büyükbaş hayvan pazarının reisi Abbagagga, Hindistan'a 11 öküz, 5 koyun, 3 kuzu, 10 koç, 2 yavru teslim ediyor” bulunmuştur.

Bu Sümer tableti, bir toprak parçasının transferini kaydeder.

    İşlem türlerinin yanı sıra tabletler, yapıldıkları tarihi de veriyor ve bilginler Sümer takvimine biraz ışık tutabildiler . Çivi yazısının muhasebe için kullanımı Ebla'da da belirgindir, çünkü kraliyet sarayının harcamaları ve satın almaları, sitedeki tabletlerin çoğunluğunun konusunu oluşturur.

    Çivi yazısı başlangıçta ekonomik amaçlar için geliştirilmiş olsa da, Sümerler kısa süre sonra onu başka amaçlar için de kullandılar. Bu belki de en iyi zaman içinde senaryonun artan karmaşıklığına yansır. Çivi yazısı tamamen geliştirildiğinde, yalnızca nesneleri ve sayıları değil, aynı zamanda çeşitli dilsel öğeleri de temsil edebiliyordu.

    Bazı karakterler kendi başlarına kelimeleri temsil eden logogram iken, diğerleri konuşulan heceleri temsil eden fonogramlardır. Ayrıca, kelimenin kategorisini belirten belirleyici işlevi gören karakterler de vardı. Bu karmaşık bir yazı sistemiydi ve bilim adamları eski metinlerde yaklaşık 1000 farklı karakter ve yeni metinlerde 400 farklı karakter belirlediler.

Sümer Tabletlerinde Hangi Ünlü Eserler Bulunmaktadır?

    Sümer kil tabletlerine kaydedilen iyi bilinen bir metin , dünyanın en eski edebiyat eseri olarak kabul edilen Gılgamış Destanıdır. Bu destanın standart versiyonu Akadca yazılmıştır ve 19. yüzyılın ortalarında Ninova'daki Asurbanipal Kütüphanesi'nde Türk Asurolog Hürmüz Rassam tarafından keşfedilmiştir . Metin eksik olmasına rağmen, elimizdeki destanın günümüze ulaşan en eksiksiz metnidir.

    Destanın bir Sümer versiyonu da vardır, ancak Akad muadilinden çok daha az ünlüdür. Ayrıca, "Gılgamış ve Huwawa", "Gılgamış ve Göklerin Boğası", "Gılgamış ve Kişli Agga", "Gılgamış, Enkidu ve Ölüler Diyarı" ve 'Gılgamış'ın Ölümü'. Bu şiirlerin, Ninova'da keşfedilen gibi birleşik metinlerin aksine bağımsız olarak dağıtıldığı tahmin edilmektedir.

     Gılgamış Destanı , Akad ve Sümer dilleri arasındaki durumun göstergesidir. Sümerler çivi yazısını icat edip kil tabletlere yazmaya başlamış olsalar da, geride bıraktıkları kayıtlar, Akadların kayıtlarının biraz gölgesinde kalmıştır. Bazılarının zaten bildiği gibi, Akadlar MÖ 24. yüzyılda Akad'ın Sargon'u altında iktidara geldiler ve dünyanın ilk imparatorluğunu kurdular. Bu hakimiyet konumundan, Akad dili bir lingua franca haline geldi ve sadece imparatorluk içinde değil, aynı zamanda sınırlarının ötesinde de kullanıldı. Daha da önemlisi, Akadca yavaş yavaş Sümercenin yerini bir iletişim dili olarak almaya başladı.

    Akad İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra, Sümer uygarlığı , yalnızca kısa bir süre için olsa da , Üçüncü Ur Hanedanlığı altında bir rönesans yaşadı. Bu Sümer canlanmasının sonunda Mezopotamya, Birinci Babil İmparatorluğu'nun kontrolü altına girdi. Sümerler gibi, yeni hükümdarlar da çivi yazısı yazısını kullandılar ve kil tabletlere yazdılar.

    Bununla birlikte, Babil dili Sümerce ile ilgili değildi, ancak Akadca'nın bir çeşidiydi. Asur dili de Akadcanın bir çeşididir. Akadcanın yaygınlaşmasının sonuçlarından biri, bu dilde ( veya varyantlarından birinde ) yazılan kil tabletlerin sayısının Sümerce yazılanlardan daha fazla olmasıdır.

    Yine de Sümerlerin geride bıraktığı kil tabletler, bu eski uygarlık hakkında paha biçilmez bir bilgi kaynağı sağlıyor. Bu tabletlerden bilim adamları, sadece Sümer dilinin işleyişi hakkında değil, aynı zamanda bu eski uygarlığın kültürü ve yaşam biçimi hakkında da bilgi edindiler. Örnek olarak, dini metinler ve mitler kil tabletlere kaydedildiği için bugün Sümer inanç sistemi hakkında bir anlayışa sahibiz.

    Tanrıların hikayelerinin kaydedildiği çok sayıda kil tablet vardır, örneğin Sümer Yaratılış Miti ( Thorkild Jacobsen tarafından Eridu Genesis olarak anılır ) ve İnanna'nın Yeraltı Dünyasına İnişi . İlki Sümerlerin dünyanın nasıl yaratıldığına dair inancıyla ilgilenirken, ikincisi ölüm ve Yeraltı Dünyası hakkındaki inançlarını ortaya koyuyor.

    Ayrıca Sümer'in eski krallarını, sözde saltanat sürelerini ve krallıklarının yerlerini listeleyen ilgi çekici bir taş tablet olan Sümer Kral Listesi olarak bilinenler de var . Tarih öncesi hükümdarları ve toplam 241.200 yıl hüküm sürmüş 8 kral da dahil olmak üzere binlerce yıl hüküm süren iddiaları içerir . Çoğu bilgin, bu saltanatları kurgusal ekler olarak reddeder ve tarihselliği arkeolojik olarak doğrulanan ilk hükümdarın MÖ 2600 civarında Kiş'in Enmebaragesi'si olduğu doğrulanır. Bu sonraki hanedan hükümdarları, bilinen tüm hanedanların listelenmediği belirtilmesine rağmen, bu nedenle daha makul görülüyor.

    Son olarak, binlerce Sümer kil tableti bulunmasına rağmen, hepsinin henüz tercüme edilmediği belirtilebilir. Bilim adamları bu tabletleri tercüme etmeye devam ettikçe, Sümerlere daha fazla ışık tutulabilir ve bu eski uygarlığın daha eksiksiz bir resmini çizmemize izin verebilir.