Hititler: Hatti Ülkesindeki Hükümdarlar

    Hititler, bronz çağda Yeni Krallık Mısır'ınkine rakip olan bir güce ve etkiye sahipti, ancak bugün sıklıkla unutuluyorlar. Hititler, MÖ 2000 yıllarında Anadolu'ya göç eden bir Hint-Avrupa grubuydu. Gelişlerinden sonra kendilerini yerli Hattilere ve Hurrilere empoze ettiler ve bölgedeki Eski Asur kolonilerini de ele geçirmiş olabilirler. 

    Zengin ve canlı bir kültüre sahiplerdi ve etkileri yalnızca antik Yakın Doğu'da değil, Ege'de de hissedildi. Çeşitli kraliyet arşivlerinde bulunan çivi yazılı tabletler, bunların ne ölçüde askeri, siyasi, ticari ve kültürel bir süper güç olduklarını göstermektedir. Ancak Hitit İmparatorluğu nihayetinde Geç Tunç Çağı Çöküşü'nün felaketlerine dayanamadı.

Hititler Kimdi?

    Hititler, muhtemelen Karadeniz ile Azak Denizi arasındaki Avrasya bozkırında ortaya çıkan Yamnaya Kültürü ile ilgili bir Hint-Avrupa grubuydu . Anadolu'ya göç ettiklerinde tam olarak hangi yolu izledikleri belirsizdir. Akademisyenler onların ya Balkanlar ya da Kafkaslar üzerinden geldiklerine inanıyorlar ve her iki yolu da destekleyen çok sayıda kanıt var. Hint-Avrupa dil ailesinin Anadolu kolunun ayrı bir parçası olan bir dili konuşuyorlardı. Yakından ilişkili Luvi dili ile birlikte ile birlikte Hitit, tarihsel olarak onaylanmış en eski Hint-Avrupa dilidir.

    Hangi yolu izlerlerse izlesinler, MÖ 2000 yıllarında Anadolu'ya gelmişlerdi. Geldikten sonra, bölgede zaten yaşayanlara kendilerini empoze ettiler. En önemli iki yerli grup, ikisi de Hint-Avrupa dili konuşmayan Hurriler ve Hattilerdi . Bölgede ayrıca birkaç Eski Asur kolonisi vardı, bu nedenle Hititlerin gelişlerinden sonra Anadolu'da tam olarak yerleşmeleri biraz zaman aldı.

Erken Dönem

    Hititler Anadolu'ya geldikten sonra bölgede yerleşmek için yoğun seferler düzenlediler. Ancak, krallıkları haline gelecek olan toprakların fethi hemen gerçekleşmedi. Bunun yerine, birkaç yüzyıla yayıldı. Bu süre zarfında, iki rakip kraliyet ailesi kendilerini kurdu. Bunlar Zalpuwa ve Hattuşa merkezli Kuzey Şubesi ve eski bir Asur kolonisi olan Kuşsara ve Kaniş merkezli Güney Şube idi. İki dalı adlarına göre ayırt etmek kolaydır; Kuzey Şube Hatti isimlerini korurken, Güney Şube Hint-Avrupa ve Luvi isimlerini kullandı.

    Erken Hitit Dönemi, Hititler ile Anadolu'nun çeşitli devletleri arasında sayısız mücadeleye sahne olmuştur. Genel olarak başarılı olmalarına rağmen Hititler bu dönemde fetihlerini sürdürmekte biraz zorlanmışlardır. Bunun muhtemel nedeni, kraliyet ailesinin iki kolu arasındaki siyasi istikrarsızlığa yol açan rekabetti. Bu zorluklara rağmen, yavaş yavaş kendilerini kurmayı başardılar. Eski Asur kolonileri fethedildi ve Hattiler asimile edildi. Hurriler de özümsenip asimile olurken, birçok Hurri Mitanni Krallığı'nın bir parçası oldu . Mitanni , MÖ 1260'ta Asurlular tarafından sonunda yok edilmeden önce kuzey Mezopotamya'ya egemen oldu.

Krallık Kurmak

    Hitit Krallığı'nın kuruluşu MÖ 1680'e tarihlenir ve I. Labarna ya da I. Hattuşili'ye ( muhtemelen aynı kişi ) atfedilir. Hattuşa ve çevresindeki topraklar nihayet bu sırada ele geçirildi. Bununla birlikte, I. Hattuşili'nin elde ettiği güç, refah ve birlik, Hitit metinlerinin I. Hattuşili'nin oğullarını yaygın yolsuzlukla suçlamasıyla kısa ömürlü görünüyor. Belki de bu nedenle I. Hattuşili'nin halefi olarak torunu I. Murşili'yi seçtim. Murşili I. Hattuşili'nin fetihlerine devam etti ve Mezopotamya'ya sayısız baskın düzenledi. En dikkate değer olanı MÖ 1595'te Mari ve Babil'i ele geçirdiği ve MÖ 1531'de Babil'i yağmalayıp Kassitlere teslim ettiği zamandı . Murşili'nin kampanyaları da çivi yazısının Anadolu'da yeniden tanıtılmasından sorumlu olabilir.

    Murşili'nin uzun seferleri Hitit krallığının kaynaklarını ciddi şekilde zorladı ve onun uzun süreli yokluğu Hattuşa'yı anarşi içinde bıraktı. Bu nedenle, dönüşünden kısa bir süre sonra suikasta uğradı ve krallık bir zayıflık dönemine girdi. Hitit krallarına “eşitler arasında ilk” muamelesi yapıldı ve veraset yasal olarak sabit değildi. Bu, kraliyet ailesinin Kuzey ve Güney şubeleri arasında yoğun bir rekabete yol açtı. Mitanni krallığı, Hititlerin zayıflayan devletinin sunduğu fırsatı Halep ve diğer Hitit topraklarını ele geçirmek için değerlendirdi.

Zayıflık Dönemi

    Murşili'den sonra, son Hitit hükümdarı, Mitanni'ye karşı birkaç zafer kazanmayı başaran ve veraset hatlarını güvence altına almaya çalışan Telepinu'ydu. 1500 dolaylarında Telepinu'nun ölümüyle Eski Krallık dönemi sona erdi ve Orta Krallık dönemi başladı. Ne yazık ki, Orta Krallık nispeten belirsiz bir dönemdir, çünkü çok az kayıt günümüze ulaşmıştır. Bu süre zarfında Hititler, öncelikle Karadeniz kıyılarında yaşayan Hint-Avrupalı ​​olmayan bir halk olan Kaska'dan uzun süreli saldırılara maruz kaldılar. Görünüşe göre durum, Hitit başkentini birkaç kez, önce Sapinuwa'ya, sonra Samuha'ya taşınmaya zorlayacak kadar vahimdi.

    Hititlerin en önemli yeniliklerinden birini de bu dönemde geliştirmiş olmaları muhtemeldir . Komşu devletlerle anlaşmalar ve ittifaklar yürütme çabalarında çok aktiflerdi, öyle ki uluslararası diplomaside bilinen en eski öncüler olarak kabul ediliyorlar. Kurdukları diplomatik ilişkiler ağı Anadolu, Yakın Doğu ve Ege'den Miken Yunanistan'ına kadar uzanıyordu . Bu ittifaklar, zayıflık ve ayrılık dönemleri yaşadıklarında bile güçlerini ve etkilerini korumalarına yardımcı oldu.

Yeni Krallık ve Hitit İmparatorluğu

    Neticede Orta Krallık dönemindeki Hitit zayıflığı dönemi sona ermiş ve bunu Yeni Krallık olarak anılan bir dönem izlemiştir. Bu dönemde güçlerinin zirvesine ulaşacak ve bir İmparatorluk kuracaklardı. Bu güç dönemi, kısmen krallığın doğasında daha fazla istikrar getiren değişikliklerle sağlandı. Hitit krallığının kalıtsal hale gelmesi bu dönemde oldu. Krallar, tüm krallık için yüksek rahipler olarak hareket etmeye başladılar ve ayrıca Yakın Doğu'da krallıkla ilişkili “insanüstü” bir aurayı benimsediler . Krallığı kalıtsal hale getirmek, Kraliyet ailelerinin Kuzey ve Güney Şubeleri arasındaki rekabeti de çözdü.

    Ancak bu değişikliklere rağmen , Hititler genellikle güçlerini korumak için mücadele ettiler ve güçlü kralları genellikle zayıf olanlar izledi. Tarihleri ​​boyunca, güçlü krallar altında genişleme ve zayıf krallar altında daralma modeli yaşadılar. Yeni Krallık dönemi, MÖ 1400 civarında Halep, Mitanni ve Arzawa krallıklarını yenen I. Tudhliya ile başladı . Saltanatını, düşmanların Hattuşa şehrini yerle bir etmeyi başardığı bir zayıflık dönemi izledi.

Suppiluliium'un Yaptıkları

    Yeni Krallık döneminde Hitit İmparatorluğu en geniş sınırlarına M.Ö. I. Suppiluliuma ( MÖ 1344 - 1322 ) ve onun ardılları döneminde en geniş sınırlarına ulaştı. Aslen II. Tudhaliya'nın bir generali ve danışmanı olan Suppilulimua, kardeşi III. Tudhliya'yı kral olmak için devirdi. Kral olarak Suppilulimua, Halep ve Karkamış'ı yendi, Mitanni'yi Suppilulimua'nın damadı olan Asur kralının bir vasalı haline getirdi ve Suriye'deki Mısır topraklarını ele geçirdi. Bu fetihler, Suppilulimua'nın birçok oğlu ve akrabası tarafından yönetildi ve bu da onu Yakın Doğu'nun en büyük güç simsarı yaptı. Suppiluliuma aynı zamanda birkaç büyük taş kabartma ve diğer projelerle tanınan büyük bir inşaatçıydı.

    Güçlü Mısırlılar bile Suppiluliuma ile ittifak evliliği aramaya istekliydiler. Tutankhamun'un dul eşi Ankhesenamun, Suppilulimua'nın oğullarından birini kocası olarak göndermesini istedi. Ancak prens yolda gizemli bir şekilde öldü ve bu da Mısır ile Hititler arasında yeni bir savaşa yol açtı. Levant'ta Mısır topraklarının büyük bir bölümünü ele geçirmeyi başardılar ve birçok esir aldılar. Ancak bu tutsaklar, yanlarında İmparatorluğa ölümcül bir veba getirdiler. Bu vebanın kurbanlarından biri I. Suppilulimua idi.

Kadeş Savaşı M.Ö. 1274

    Mısırlılar ve Hititler arasındaki rekabet, I. Suppiluliumua'nın ölümünden çok sonra, özellikle Levant'ın kontrolü üzerinde devam etti. Her ikisi de bu bölgeyi güvenlikleri ve ekonomik refahları için hayati olarak gördü. MÖ 1274'te II. Muwatalli komutasındaki Hitit ordusu , sınır kasabası Kadeş'te II. Ramses kuvvetleriyle karşı karşıya geldi.. Her iki ordu da kabaca aynı büyüklükteydi, ancak Ramses, Muwatalli'nin çok uzakta olduğunu düşünerek yanlış yönlendirilmişti ve bu nedenle tamamen hazırlıksız yakalandı. Hititler, Mısırlıları tam kamp kurarken pusuya düşürmüş ve Mısır tümenlerinden birini dağıtmayı başarmıştır. Kendilerinin muzaffer olduğuna inanan Hititler, Mısır kampını yağmalamaya başladılar. Ancak Mısırlı takviyeler geldiğinde onları geri püskürtebildiler ve büyük kayıplar verdirdiler.

    Pratik olarak, savaş berabereydi. Her iki taraf da büyük kayıplar verdi ve savaş on beş yıl daha ileri geri devam etti. Ne Hititler ne de Mısırlılar diğerini savaşta kesin olarak yenemediler. Sonunda, MÖ 1258'de bir barış üzerinde anlaşmaya varıldı, metni arkeologlar Hitit kil tableti ve Mısır papirüsü şeklinde buldular.

Troya ve İncil

    Hititler ile Homeros'un Truva kenti yerine tarihi kent arasında bir bağlantı olduğunu gösteren güçlü kanıtlar vardır . Hititler ile Batı Anadolu halkları arasındaki ilişkinin niteliği tam olarak bilinmemekle birlikte, birbirlerinden kesinlikle haberdar oldukları kesindir. Hitit kayıtları, muhtemelen Ilion ve Troia veya Truva için Hitit isimleri olan “Wilusa” ve “Taruisa”dan bahseder. Diğer belgeler, II. Muwatalli ile Wilusalı Alaksandu arasında, Homeros'un Paris'inin doğum adının “Alexandros” olması nedeniyle önemli olan bir antlaşmadan bahseder. Yine bir başka Hitit belgesi, Alaksandu ile Ahhiyawa kralı arasındaki, Yunanistan'ın Homerik adı olan Achaea ile eşdeğer olan bir çatışmaya atıfta bulunur.

    Hititler ayrıca İncil'in Eski Ahit'inde İsraillilerin dostları veya müttefikleri olarak görünürler. Tarihsel Hititlerin İncil'deki Hititlerle aynı insanlar olup olmadığı belirsizdir. 19. yüzyıl arkeologları Orta Anadolu'da bilinmeyen ve bilinmeyen Hint-Avrupalıları ilk keşfettiklerinde, onlara İncil'deki Hititlerin adını verdiler. Bununla birlikte, Eski Ahit Yaratılış Kitabında, İbrahim'in arkadaşı Ephron bir Hititlidir ve Esav iki Hitit kadını eş olarak alır. Daha sonra kral Davut, öldürülmesine neden olan kaptanlarından biri olan Hitit Uriah'ın karısı Bath-sheba'ya şehvet duyar. Bölünmüş Monarşi döneminde, Hititler Yahudiye'ye sedir, savaş arabaları ve atlar sağladı. Diğer İncil pasajları Hititler için oldukça eleştireldir, ancak Hititler hiçbir zaman İsraillilerle savaşmamış gibi görünmektedir.

Hititlerin Çöküşü

    Mısır'la uzun süren savaş Hitit İmparatorluğu'nu ciddi şekilde zayıflatmış ve Yeni Asurluların yükselen gücüne direnmeyi zorlaştırmıştı. . Levant'taki Hitit toprakları, Anadolu'nun derinliklerine bile ilerleyebilen Yeni Asurlular tarafından yavaş yavaş ilhak edildi. Buna karşılık Hititler, Kadeş anlaşmasının bir maddesi olarak dahil edilen Mısır ile ittifak kurdular. Ancak Hititler, Yeni Asur ilerlemesini durdurmada çok az başarılı oldular. Son güçlü Hitit kralı IV. Tudhaliya ( MÖ 1237 - 1209 ) bazı savaşları kazanmayı ve hatta kısa bir süreliğine Kıbrıs'ı fethetmeyi başardı. Sonunda, Mitanni Krallığını savunamadı ve Nihriya Savaşı'nda Neo Asurlular tarafından ağır bir şekilde yenildi. Bu yenilginin ardından Yeni Asurlular, Suriye'deki Hitit topraklarını ve Anadolu'nun çoğunu aldı.

    Hitit İmparatorluğu'na son darbe, bugün Geç Tunç Çağı Çöküşü olarak adlandırılan şeyin bir parçası olarak geldi . MÖ 1200-1150 yılları arasında bir dizi şiddetli felaket , Doğu Akdeniz'de Tunç Çağı Uygarlıklarının yok olmasına neden oldu. Hititler söz konusu olduğunda, onların orta Anadolu'daki kalbi Kaska, Frig ve Bryges istilacılarının sürekli dalgaları tarafından vuruldu. Yeni Asurluların topraklarının ve ticaret yollarının kaybedilmesi, Hattuşa'nın MÖ 1180'de Kaska, Frigler ve Brygeler tarafından yıkılması ve iç meselelerin birleşimi, MÖ 1160'a kadar bir zamanların güçlü Hitit İmparatorluğu'nun ortadan kalkmasını sağladı.

Hititlerden Sonrası

    Hitit İmparatorluğu'nun çöküşünün ardından, Anadolu'da ve Suriye'nin kuzeyinde bir dizi Suriye - Hitit devleti ortaya çıktı. Bunlardan bazıları oldukça güçlüyken, hepsi sonunda Yeni Asur İmparatorluğu'na dahil edildi. Hititler yavaş yavaş komşularıyla asimile oldular ve ayrı bir etnik grup olarak ortadan kayboldular. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Hititler arkeologlar tarafından yeniden keşfedildi ve yeni Hititoloji alanı kuruldu.

    Bugün Hititlerle büyük bir olasılıkla sanatlarıyla ve geride bıraktıkları arkeolojik kalıntılarla karşılaşmamız olasıdır. Modern Türkiye'deki büyük Hitit alıntılarının birçoğu kazılmıştır. Ayrıca Hitit başkenti Hattuşa, UNESCO Dünya Mirası Alanı olarak korunmaktadır. Dünyanın en büyük Hitit eserleri koleksiyonu, Ankara, Türkiye'deki Anadolu Medeniyetleri Müzesi tarafından barındırılmaktadır. Devlete ait Etibank ( Hitit Bankası ) gibi Türkiye'deki birçok modern kurum, Hititlerden ilham alan isimler taşıyor. Tarihin sisleri arasında kaybolduktan çok sonra, bir zamanların güçlü Hititlerinin etkisi bugün hala görülebilmektedir.