Haşhaşiler tarikatının kurucusu Hasan Sabbah

   Hasan Sabbah, önde gelen İsmaili da'i ve ortaçağ Nizari İsmaili devletinin kurucusu ( d. Kum, MS 440'ların ortası/1050'ler, ö. Alamut. 518 H./1124). Çağdaş Nizari İsmailileri tarafından Seyyidna (efendimiz) olarak anılan Hasan Sabbah'ın erken dönem hayatı hakkında çok az bilgi mevcuttur . Hasan , Nizamülmülk ve Ömer Hayyam'ın gençliklerinde Nişabur'da aynı ustanın altında sınıf arkadaşıyken bir anlaşma yaptıklarına dair renkli hikaye, bir efsane olarak reddedilmelidir (bkz., s. 110-12; Kaşani, s. 146-48; Mirkhand [Tahran], IV. s. 199-204; Bowen, 1931, s. 771-82). 

Hasan Sabbah kimdir? Hasan Sabbah efsanesi nedir?

   Alamut'un ilk hükümdarı olarak Hasan'ın kariyerindeki olaylar daha iyi belgelenmiştir; bu olaylar , ilk bölümü otobiyografik olabilecek Sargudhasht-i seyyidna'da kaydedilmiştir. Alamut döneminde İran'da Nizari bir tarihçilik geleneğinin başlangıcına işaret eden bu vakayiname günümüze ulaşmamış olsa da, bu konuda baş otorite olan Cüveyni, Reşidüddin ve Ebu'l-Kasım Kaşani tarafından yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Hasan'ın hayatı ve kariyeri (bkz. Daftary, 1992, s. 91-97).

   Hasan Sabbah Kum'da On İki İmamcı Şii bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Ali b. Muhammed b. Himyari'nin Yemen kökenli olduğunu iddia eden bir Kufan ​​olan Ja'far al-Sabbah al-Himyari, Kufe'den Kum'a göç etmişti. Daha sonra, Sabbah ailesi, genç Hasan'ın erken dini eğitimini (On İki İmam Şii geleneğinde) aldığı Ray'e yerleşti. MS 3. yüzyılın ortalarından bu yana İsmaili faaliyetlerinin merkezi olan Ray'de , Hasan'ın öğretileriyle yerel bir İsmaili dai olan Amira Zarrab tarafından tanıştırıldı . Daha sonra Hasan, İsmaili doktrinleri hakkında Ebu Nasr Sarraj ve diğer dailerden daha fazla şey öğrendi. Rey'de ve dolayısıyla henüz on yedi yaşına bastıktan sonra, Hasan İsmaililiği kabul etti ve zamanın İsmaili imamı Fatımi Halifesi el-Mustansir'e (H. 427-87 ) biat ( ' ahd ) ' etti. 1036-94 CE).

   Hicri 464/Mayıs-Haziran 1072 yılında, yeni inisiye olan Hasan, Abdülmelik b. Attaş , Selçuklu topraklarındaki baş İsmaili dai, öyle ki, onu davet ( misyon ) teşkilatında bir pozisyona atadı . 467 H./1074-75'te Hasan, İsmaili davetinin gizli karargahı olan İsfahan'a kadar İbn Attaş'a eşlik etti .469 H./1076-77'ye kadar kaldığı İran'da, İbn Attaş'ın talimatıyla İsmaili eğitimini ilerletmek için Kahire'ye gitti. Hasan, Safar 471 / Ağustos 1078'de Mısır'a ulaştı ve İsfahan'a dönmeden önce önce Kahire'de, ardından İskenderiye'de üç yıl geçirdi. Hasan'ın Mısır'daki deneyimleri hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmiyor. Pers tarihçileri tarafından kullanılan kayıp Nizari vakayinamelerine göre, Mısır'da o sırada baş da' olarak el-Mu'ayyad fi'l- din al- Shirazi'nin yerine geçen Fatımi veziri Badr al-Jamali ile çatıştı. ben ( dai al-du'at ) . Bu çatışma, Hasan'ın, Bedir el-Jamali'nin kendi oğlu ve halefi el-Afdal tarafından sonunda Fatımi halifeliğinin halefliğinden mahrum bırakılan İmam el-Mustansir'in veliahtı Nizar'a verdiği destek etrafında dönse de dönmese de, Hasan sonunda Mısır'dan sürgüne gönderildi. Bedir'in talimatları. Hicrî 473/Haziran 1081'de Zilhicce'de İsfahan'a döndü.

   Hasan'ın dava hizmetinde ve Selçukluların askeri gücünü değerlendirmek için birkaç yıl boyunca yaptığı sonraki seyahatleri İran'dakifarklı yerleşimlerle sınırlıydı. Selçuklulara karşı kendi devrimci stratejisini bu dönemde formüle etti. MS 480 H./1087 civarında Hasan, çabalarını Şiiliğin kalesi olan ve Selçuklu kontrol merkezlerinden uzak olan Deylem bölgesi üzerinde yoğunlaştırıyordu. Karargahı için Rudbar bölgesinin orta Elburz Dağları'nda bulunan Alamut kalesini hedef aldı. Yakında Daylam'ın dai'si olan Hasan, daveti yeniden canlandırdı.Kuzey İran'daki faaliyetler ve nihayet akıllı bir sızma planıyla 483 H./1090 CE'de Alamut'u ele geçirdi. Bu, İran'ın Nizari İsmaili devleti haline gelecek olanın temelini oluşturdu. Hasan, kaleyi zaptedilemez hale getirdi ve Alamut vadisinin tarım ve sulama sistemlerini gıda üretiminde kendi kendine yeterli hale getirmek için geliştirdi. Benzer politikalar daha sonra diğer büyük İsmaili kaleleriyle bağlantılı olarak uygulandı. Hasan ayrıca Alamut'ta önemli bir kütüphane kurdu; bu kütüphanede el yazmaları ve bilimsel araçlardan oluşan koleksiyonlar, Moğollar kaleyi 654 H./1256 CE'de yıktığında etkileyici oranlara ulaştı.

   Hasan Sabbah'ın Selçuklulara karşı isyanı için karmaşık bir dizi dini-politik güdüye sahip olduğu görülüyor. Şii İsmaili olarak, Sünni Selçuklu Türklerinin Şiiliğe karşı hararetli düşmanlıklarına ve Fatımi halifeliğini ortadan kaldırma hedeflerine müsamaha gösteremezdi. Hasan'ın isyanı belki de Perslerin Selçuklu Türklerinin yabancı yönetimine duyduğu kızgınlığın bir ifadesiydi, çünkü aldığı erken halk desteğinin büyük bir bölümünü onlar oluşturuyordu. Hasan'ın İran İsmaililerinin dini dili olarak Arapça'yı Farsça ile değiştirmek gibi emsalsiz bir adım atması da etnik kimliğinin bir teyidiydi.

   Alamut'ta sağlam bir yer edindikten sonra Hasan, daha fazla mühtedi kazanarak, Rudbar'da daha fazla kaleyi ele geçirerek ve uygun bir yer bulduğu her yerde yeni kaleler inşa ederek bölgedeki nüfuzunu genişletti. Alamut kısa süre sonra en yakın Selçuklu emirinin güçleri tarafından basıldı ve sonsuz bir Selçuklu-İsmaili askeri çatışmaları dizisinin başladığını işaret etti. 484 H./1091 CE'de Hasan, dai Hüseyin Ka'ini'yi güneydoğu Horasan'daki memleketi Kuhistan'a gönderdi.oradaki desteği harekete geçirmek için. Kuhistan İsmaililerinin erken başarısı, kısa süre sonra baskıcı Selçuklulardan bağımsızlık isteyen bir halk ayaklanmasına dönüştü. Böylece İsmaililer, faaliyetleri nedeniyle Rudbar ile birlikte başka bir bölge haline gelen Kuhistan'daki birkaç kasabanın kontrolünü ele geçirdiler. Bu şekilde, Alamut'un ele geçirilmesinden iki yıldan kısa bir süre sonra Hasan Sabbah, Selçuklu saltanatının ortasında İranlı İsmaililer için bağımsız bir toprak devleti kurmuştu .

   485 H./1092'de, hem Rudbar'da hem de Kuhistan'da İsmaililere karşı büyük Selçuklu seferleri düzenlendi, ancak bu operasyonlar daha sonra aynı yıl, her şeye gücü yeten Selçuklu veziri Nizam el-Mülk'ün öldürülmesi üzerine durdu. birkaç hafta sonra Sultan Melikşah'ın ölümü. Malekşah'ın vefatından sonra Selçuklu kampındaki uzun süreli düzensizlik ve rekabetten yararlanan Hasan, Alamut'un batısında stratejik bir konuma sahip Lamasar (Lanbasar) kalesini ele geçirdiği Rudbar'da gücünü pekiştirdi ve genişletti. Pers İsmailileri şimdi Damgan yakınlarındaki Girdkuh ve Kuzistan ile Fars arasındaki sınır bölgesi Arrajan da dahil olmak üzere bir dizi kaleyi de ele geçirdi .

   Bu zamana kadar, İranlı İsmaililerin Selçuklulara karşı isyanı, Selçuklu saltanatındaki siyasi ve askeri gücün ademi merkeziyetçi doğası ışığında Hasan tarafından tasarlanan kendine özgü mücadele modelini ve yöntemlerini zaten edinmişti. Hasan'ın planı, Alamut'tan her yöredeki yandaşlarına talimatlar göndererek Türkleri ayrı kalelerinden teker teker sökmekti. Son derece üstün askeri gücüne sahip ademi merkeziyetçi Selçuklu muhalefetine karşı etkili bir mücadele tekniği olarak suikastı kullanma kararıyla ünlüdür. Bu politika, kendilerinden öncekilerin yanı sıra çağdaşları tarafından da benimsenmiş olmasına rağmen, kısa süre sonra abartılı bir şekilde Nizari İsmaililerle özdeşleştirildi. Önde gelen düşmanlarına yönelik gerçek Nizari suikastları, kilit liderleri hedef alarak gerçekleştirildi ve hiçbir zaman sivil nüfusu hedef almadı. Her zaman, Selçuklular tarafından İsmaililere yönelik katliamlarla karşılandılar.

   H. 487/1094'te ölen Fatımi İmam-halifesi el-Mustansir'in halefiyeti konusundaki anlaşmazlık, İsmailileri rakip Nizari ve Musta'li hiziplerine bölen kalıcı bir bölünmeye yol açtı. O zamana kadar İranlı İsmaililerin tartışmasız lideri olan ve zaten bağımsız bir politika benimsemiş olan Hasan Sabbah, İmam-Halife el-Mustansir'in en büyük oğlu ve halefi olarak atanmış olan İmam Nizar'ın davasını destekledi, ancak yine de Fatımilikten mahrum bırakıldı. halifelik. İmam Nizar'ı babasının İsmaili imamatının halefi olarak tanıyan Hasan, şimdi Fatımi rejimi ve İsmaili dava ile bağlarını kopardı.Bi'atlarını İmam Nizar'ın küçük kardeşine aktaran Kahire'deki karargah, onu el-Musta'li bi'llah unvanıyla Fatımi halifeliğine atadı. Hasan Sabbah şimdi fiilen bağımsız bir Nizari İsmaili davası kurmuştu ve İmam Nizar'ın davasını destekleme kararı, Nizariya olarak bilinen İran ve Irak'ın bütün İsmailileri tarafından onaylandı.

   6. H./12. yüzyılın ilk yıllarından itibaren , Hasan , Nizari davetini yaymak için Alamut'tan Suriye'ye, erken İsmaili faaliyet merkezi göndermeye başladı . Bu dailerin faaliyetlerinin bir sonucu olarak , kısa süre sonra Suriye'de genişleyen bir Nizari topluluğu ortaya çıktı ve sonunda orada İsmaililerin tek temsilcisi oldu. Bununla birlikte, Nizarilerin , İran'daki Nizari devletine bağlı olan Suriye'nin merkezinde bir grup kalıcı kaleyi ele geçirmeleri için neredeyse yarım yüzyıllık sürekli çabalara ihtiyaç vardı .

   488 H./1095'te İmam Nizar Kahire'de öldürüldükten sonra, Nizari İsmaililer erişilebilir bir imamdan yoksun kaldılar . Nitekim İmam Nizar'ın kendi adı ve halife unvanı ( el-Mustafa li-Din Allah ) , ölümünden sonra neredeyse yetmiş yıl boyunca Alamut'ta basılan madeni paralarda anılmaya devam etti (bkz. Miles, 1972, s. 155-62). Açık bir imamın yokluğunda , Hasan'ın kendisi , hüccet (gizli imamın baş temsilcisi) rütbesiyle Nizari davet ve devletinin başı olarak görev yaptı . Nizari imam , Hasan'ın kendi ölümünden kırk yıl sonra otoriteyi devraldı (bkz. Ivanow, 1933 [ Haft bab - i Baba Seyyidna ], s . 21; Tusi, 1950, metin s. 148, tr. P. 173; Quhistani, 1959, metin s. 23, 43).

   Dışarıdan gelenler, daha en başından, Hasan Sabbah liderliğindeki İranlı İsmaililerin hareketinin yeni bir öğretiyi temsil ettiği izlenimini edindiler ve “eski öğretilerin” aksine “yeni vaaz” ( el-da'wa al jadida ) olarak belirlendi. Fatımi İsmaililerinin vaazı ( el-da'wa al-qadima ) . Bununla birlikte, 'yeni vaaz', yerleşik Şii ta'lim doktrininin (yetkili talimat) yeniden formüle edilmesinden başka bir şey değildi. Bu doktrin, Hasan tarafından Chahar fasl , 'Dört Bölüm' (Arapça: al-Fusul al-arba'a ) başlıklı bir Farsça incelemede daha güçlü bir şekilde yeniden ifade edildi. mevcut olmasa da, diğerleri arasında, İsmaili eğilimleri olan çağdaşı Ebu'l-Feth Shahrastani (ö. 548/1153) tarafından parçalı olarak korunmuştur (bkz. Shahrastani, 1968. II, s. 195). -98; idem , 1984, s. 165, 167-70; Cüveynî, 1912-37, III, s. 195-99; idem . 1958, II, s. 671-73; Reşidüddin, s. 105- 7; Kaşani, s. 142-43). Hasan, dört önermeden oluşan bir dizide, Allah'ı bilmede insan aklının yetersizliğini ve İsma'dan başkası olmayacak insanların manevi rehberi olarak yetkili bir öğretmenin (mu'allim-i sadık) gerekliliğini savundu. zamanın il imamı . Bundan böyle, İranlı Nizariler Ta'limiya olarak da tanındı .. Muhammed Gazali tarafından yönetilen ve Nizamülmülk tarafından desteklenen çağdaş Sünni kurumun İsmaili karşıtı polemikleri, doğrudan Nizari İsmaililerin merkezi öğretisi olarak hizmet eden bu talim doktrinine karşı odaklanmıştı.

   Pers İsmaililerinin talihleri, Berkyaruk'un hükümdarlığında (487-98 H./1094-1105 CE), İsfahan'daki Selçuklu iktidarının merkezine daha yakın yeni kazanımlar elde ederek Şahdiz kalesini ele geçirdiklerinde yükselmeye devam etti., Dizkuh olarak da bilinir. İsmaililerin Selçuklu yönetimine yönelik genel tehdidinden bıkmış olan Berkyaruk ve Sanjar, şimdi kendi bölgelerinde İsmaililerin yükselen gücünü kontrol etmeyi kabul ettiler. Bununla birlikte, bu strateji, MS 503 / 1109'da Alamut'un kendisine karşı büyük ve uzun süreli bir kampanya başlatan Muhammed Tapar (498-511 AH/1105-18 CE) tarafından daha etkili bir şekilde izlendi. Hasan'ın bu dönemde Alamut'u savunması, üstün askeri güçlerine rağmen kaleyi saldırı veya yıpratma yoluyla alamayan Selçuklulara bir darbe oldu. Muhammed Tapar'ın ölümüyle birlikte, Selçuklu-İsmaili ilişkileri yeni bir açmaz evresine girmişti; İranlı İsmaililer, dağ kaleleri, Rudbar, Quhistan ve Kumesh'teki köyler ve kasabalar (Arapça: Qumis) dahil olmak üzere önemli toprakları başarıyla savundular. ). Her ne kadar Hasan Sabbah Selçukluları yenememişti, hem bir devlet hem de Nizari devletinin çöküşünden sağ kurtulan bağımsız Nizari İsmaili davetini kurmayı başardı.

   En üst düzeyde bir örgütleyici ve siyasi stratejist olan Hasan Sabbah, aynı zamanda eğitimli bir ilahiyatçıydı. Mütevazı bir hayat sürdü ve şeriatı çok sıkı bir şekilde gözlemlediği ve aynı zamanda Nizari topluluğuna empoze ettiği söylenir; dost ve düşman konusunda eşit derecede katı, her iki oğlunu da, biri cinayet iddiasıyla, diğeri şarap içme şüphesiyle idam ettirdi. Ayrıca karısını ve kızlarını daimi olarak, iplikçilik yaparak geçimlerini sağladıkları Girdkuh'a gönderdiği söyleniyor. İranlı tarihçiler, Hasan'ın Alamut'ta yaşadığı otuz dört yıl boyunca kaleden hiç inmediğini anlatırlar. Rashid al-Din (s. 133-34) zamanının çoğunu kişisel odasında kitap okuyarak ve davetin öğretilerini uygulayarak geçirdiğini bildirmektedir .krallığının işlerini yazmak ve yönetmek için.

   Hasan, ömrünün sonuna geldiğini hissettiğinde, Lamasar'daki yetenekli teğmeni Kia Buzurg-Umid'i çağırdı ve onu Alamut'taki halefi olarak atadı. Kısa bir hastalıktan sonra 26 Rabi' II 518 H. 12 Haziran 1124'te (veya muhtemelen yirmi gün önce) öldü ve Alamut yakınlarında gömüldü. Hasan Sabbah'ın türbesi, Moğollar tarafından 654 H./1256 CE'de yıkılana kadar Nizari İsmaililer tarafından düzenli olarak ziyaret edildi.